Column: Donald Trump, de handelsoorlog en de dolende dollar

Donald Trump noemt zichzelf de ultieme dealmaker. Hij presenteert zich als een president die “Amerika weer groot” zou maken, onder meer door buitenlandse concurrentie te beteugelen en Amerikaanse banen terug te halen. Zijn wapen: protectionisme. Tarieven, importheffingen, en een onwrikbare houding richting China, de Europese Unie en zelfs bondgenoten als Canada en Mexico.

Wat begon als een campagnebelofte om de Amerikaanse arbeider te beschermen, heeft inmiddels verstrekkende gevolgen. Niet alleen voor de Amerikaanse economie zelf, maar ook voor de wereldorde. Want waar Trump zijn land economisch wilde versterken, zorgde hij juist voor een proces waarin de Verenigde Staten geïsoleerder zijn komen te staan. En waar de dollar decennialang onaantastbaar leek als wereldmunt, is die status door Trumps beleid sneller aan erosie onderhevig geraakt dan men ooit had verwacht.

De wortels van Trumps protectionisme

Protectionisme is niet nieuw in de Amerikaanse politiek. Al in de 19e eeuw werden hoge tarieven gebruikt om de Amerikaanse industrie te beschermen tegen goedkope Europese producten. Maar na de Tweede Wereldoorlog koos Washington voor een andere koers: vrijhandel en globalisering, met Amerika als spil in het systeem. De oprichting van het IMF, de Wereldbank en later de Wereldhandelsorganisatie (WTO) waren allemaal instrumenten waarmee de VS de internationale handel aan zich bond.

Trumps “America First”-politiek markeerde een breuk met dat beleid. In zijn ogen had vrijhandel geleid tot een ontmanteling van de Amerikaanse maakindustrie. Fabrieken sloten, banen verdwenen naar China en Mexico, en de VS werd afhankelijk van goedkope import. Met importheffingen wilde hij dat tij keren.

Zijn eerste grote wapenfeit: in 2018 voerde hij importheffingen in van 25% op staal en 10% op aluminium. Niet alleen tegen China, maar ook tegen de Europese Unie, Canada en Mexico – nota bene bondgenoten. “If you don’t have steel, you don’t have a country,” verklaarde Trump.

Amerikaans handelstekort met grote partners (2022)

Handelspartner	Handelstekort (mld. USD)
China	-382
EU	-219
Mexico	-130
Canada	-95
Japan	-68

De handelsoorlog met China

China was Trumps grootste doelwit. Hij beschuldigde Beijing van oneerlijke concurrentie, valutamanipulatie en diefstal van intellectueel eigendom. In meerdere rondes voerde hij tarieven in op honderden miljarden dollars aan Chinese goederen.

China sloeg terug. Amerikaanse soja – een cruciaal exportproduct – werd zwaar getroffen. Voor Amerikaanse boeren betekende dit miljardenverliezen. In Iowa en andere landbouwstaten stonden silo’s vol onverkochte oogsten. De regering-Trump moest noodgedwongen met miljarden aan subsidies over de brug komen om boeren te compenseren.

Volgens cijfers van het Amerikaanse ministerie van Landbouw liep de export van soja naar China in 2018 met meer dan 70% terug. Waar China voorheen de grootste afnemer was, week het uit naar Brazilië. Binnen enkele jaren nam Brazilië die rol over – een verschuiving die moeilijk terug te draaien is.

Kettingreactie: de BRICS in opmars

Waar Washington de deur dichtgooide, gingen elders deuren open. De BRICS-landen (Brazilië, Rusland, India, China, Zuid-Afrika) zagen hun kans schoon.

• China sloot handelsakkoorden met tientallen landen, vaak gekoppeld aan het Belt and Road Initiative. Daarbij promootte Beijing het gebruik van de yuan in plaats van de dollar.
• Rusland, onder zware westerse sancties, zocht nieuwe afzetmarkten in Azië en Afrika. De handel met India groeide explosief, vooral in olie en gas.
• India begon steeds meer olie uit Rusland te kopen, niet in dollars maar in roepies en yuan.
• Brazilië sloot in 2023 een akkoord met China om bilaterale handel voortaan in yuan af te wikkelen.
• Zuid-Afrika riep openlijk op tot het verminderen van de afhankelijkheid van de dollar.

Voorheen opereerden deze landen vaak los van elkaar, maar Trumps harde lijn gaf hen een gezamenlijke reden om alternatieven te ontwikkelen. De BRICS-toppen sinds 2019 stonden steeds vaker in het teken van financiële samenwerking en dedollarisatie.

Verschoven handelsstromen binnen BRICS

Land	Belangrijkste nieuwe partner	Opvallende verschuiving
China	Afrika & Latijns-Amerika	Meer import soja uit Brazilië ipv VS
Brazilië	China	Handelsovereenkomst in yuan
India	Rusland	Import olie uit Rusland in roepies/yuan
Rusland	Azië & Afrika	Export energie buiten dollar om
Zuid-Afrika	China	Uitbreiding handel met China in rand/yuan

Europa zoekt eigen wegen

Ook Europa kreeg te maken met Trumps tarieven. Vooral Duitsland, met zijn exportgerichte auto-industrie, voelde zich geraakt. Mercedes, BMW en Volkswagen exporteerden jarenlang massaal naar de VS, maar dreigden door Trumps tarieven buitenspel te worden gezet.

De Europese Unie reageerde met tegenheffingen op typisch Amerikaanse producten, zoals bourbon en Harley-Davidson-motoren. Maar belangrijker: Europa begon nadrukkelijk te zoeken naar alternatieve markten.

Het handelsakkoord tussen de EU en Japan (EPA), dat in 2019 van kracht werd, kan gezien worden als een direct antwoord op Trumps protectionisme. Ook werd de samenwerking met Zuid-Korea en Latijns-Amerika geïntensiveerd. Frankrijk en Duitsland spraken steeds vaker over “strategische autonomie”: minder afhankelijkheid van de VS, zowel economisch als politiek.

De dollar als wereldmunt onder druk

Sinds de jaren ’40 is de Amerikaanse dollar de spil van de wereldeconomie. Olie, gas en grondstoffen worden vrijwel overal in dollars afgerekend. Centrale banken houden enorme dollarreserves aan. Dat gaf de VS een ongekend voordeel: goedkoop lenen en hun gigantische schuldenberg makkelijk financieren.

Maar die status is niet vanzelfsprekend. Al in 1971, toen president Richard Nixon de dollar loskoppelde van goud, kwamen er scheurtjes in het vertrouwen. Toch bleef de dollar dominant, vooral dankzij de petrodollarsystemen met Saoedi-Arabië en andere olieproducerende landen.

Trump heeft dat vertrouwen echter verder ondermijnd. Door handel als wapen in te zetten, dwingt hij andere landen actief te zoeken naar alternatieven. Saoedi-Arabië overweegt inmiddels olieverkopen in yuan te accepteren. Rusland handelt grotendeels buiten de dollar om. Zelfs bondgenoten als India en Brazilië diversifiëren hun reserves.

Volgens gegevens van het IMF is het aandeel van de dollar in wereldwijde reserves gedaald van ruim 70% in 2000 naar minder dan 59% in 2023. Dat lijkt nog steeds veel, maar de trend is duidelijk neerwaarts.

Dollarreserves wereldwijd dalen

Het aandeel van de Amerikaanse dollar in wereldwijde reserves is sinds 2000 gedaald van meer dan 70% naar minder dan 59% in 2023.

Inflatie en rentestijgingen in de VS

Wat betekent dit concreet voor Amerika?

Als landen minder dollars gebruiken, wordt de vraag naar de munt kleiner. Voor Washington betekent dit dat het moeilijker wordt om goedkoop geld te lenen. De rente op staatsobligaties moet omhoog om beleggers aan te trekken. Dat werkt door in de hele economie: hypotheken worden duurder, bedrijven betalen meer rente op leningen, consumenten krijgen hogere creditcardkosten.

De inflatie die sinds de pandemie al hoog was, wordt hierdoor verder aangewakkerd. De Federal Reserve moest de rente agressief verhogen om inflatie te beteugelen – met alle risico’s voor de economische groei van dien.

Voorbeelden van landen die minder met de VS handelen

• China: verminderde import van Amerikaanse landbouwproducten sinds 2018; investeert zwaar in Afrikaanse markten.
• Brazilië: handel met China in yuan; verving de VS als belangrijkste exportbestemming voor soja.
• India: kocht in 2022–2023 recordhoeveelheden Russische olie in roepies en yuan.
• Turkije: ontwikkelt betaalsystemen buiten SWIFT en handelt met Rusland in roebels.
• Saoedi-Arabië: flirt met de mogelijkheid om olieverkopen in yuan te accepteren.

Trumps paradox

Trump beloofde Amerika sterker en rijker te maken, maar het tegenovergestelde lijkt te gebeuren. Zijn beleid heeft bondgenoten vervreemd, rivalen dichter bij elkaar gebracht, en de wereld versneld in de armen van alternatieve valuta geduwd.

De ironie is dat Trumps strijd om banen terug te halen nauwelijks effect heeft gehad. Veel productie keerde niet terug naar de VS, maar verplaatste zich naar andere lage-lonenlanden. Apple verplaatste bijvoorbeeld delen van zijn productie van China naar Vietnam en India, niet naar Ohio of Michigan.

De enige echte erfenis van Trumps handelsoorlog is een kwetsbaarder Amerika, een dollar die minder dominant is en een wereldorde waarin Washington niet langer vanzelfsprekend de toon zet.

Conclusie: Amerika eerst, maar alleen

Trumps nalatenschap kan in één zin worden samengevat: hij maakte Amerika niet groot, maar kleiner. De VS heeft nog steeds de grootste economie ter wereld, maar de fundamenten onder die positie brokkelen af. Een wereld die decennialang afhankelijk was van de dollar en Amerikaanse markten, leert nu steeds sneller zonder te kunnen.

Voor de gemiddelde Amerikaan betekent dit hogere prijzen, duurdere leningen en een onzekerder toekomst. Voor de wereld betekent het een nieuw tijdperk waarin macht en invloed niet langer automatisch in Washington liggen.

Trumps “bescherming” heeft Amerika geïsoleerd, en de geschiedenis zou weleens kunnen oordelen dat hij de man was die de aftakeling van de dollar als wereldmunt heeft versneld.

Bronnen

• IMF COFER Data (Currency Composition of Foreign Exchange Reserves)
• U.S. Census Bureau – International Trade Data
• World Bank – Global Economic Prospects
• WTO (World Trade Organization) – Trade Statistics 2018–2023
• Reuters, “Brazil and China to settle trade in yuan” (2023)
• Financial Times, “India shifts oil payments to yuan and rupees” (2022)
• Deutsche Welle, “Saudi Arabia considers yuan oil trade” (2023)
• European Commission – EU-Japan Economic Partnership Agreement (2019)
• U.S. Department of Agriculture – Export reports on soybeans (2018–2020)