In het Midden-Oosten, waar de politieke horizon al decennia rood kleurt van spanning, haat en wederzijds wantrouwen, vormt het conflict tussen Iran en Israël een onontkoombare spil. Een strijd die zich niet enkel op het slagveld afspeelt, maar zich uitstrekt tot in diplomatieke gangen, geheime nucleaire installaties, raketschilden en schimmige geldstromen naar militante groeperingen. Wie spreekt over stabiliteit in deze regio, spreekt per definitie over de illusie van evenwicht.
De sluimerende storm
Het conflict tussen Iran en Israël is geen oorlog in de klassieke zin. Er zijn geen officiële oorlogsverklaringen, geen loopgraven, geen tanks die elkaars grenzen overschrijden. Toch is er sprake van een continue, vurige vijandigheid die met tussenpozen oplaait in open geweld: een drone hier, een cyberaanval daar, een geheime moordaanslag op een nucleaire wetenschapper in Teheran, een gerichte luchtaanval op een Iraanse wapendepot in Syrië.
Deze asymmetrische oorlog kent vele gezichten. Israël ziet Iran als existentiële dreiging, met reden. Sinds de Islamitische Revolutie van 1979 heeft Iran zich gepositioneerd als de vijand van de zionistische staat. In retoriek, in beleid en — het belangrijkste — in strategie.
De schaduw van de atoombom
Iran streeft, althans volgens de Israëlische inlichtingendiensten en westerse experts, naar het verwerven van nucleaire capaciteit. Hoewel Teheran blijft volhouden dat haar nucleaire programma uitsluitend civiele doeleinden dient, wijzen verschillende signalen anders uit. Het verrijken van uranium tot niveaus die nauwelijks nodig zijn voor energieopwekking, het tegenwerken van internationale inspecties, en de opbouw van ondergrondse installaties diep in het Iraanse binnenland: het zijn allemaal rode vlaggen.
Israël, dat zelf nooit publiekelijk heeft erkend over kernwapens te beschikken, maar dat volgens vele experts een fors nucleair arsenaal bezit, ziet in een nucleair Iran een onacceptabel scenario. Niet alleen omdat het de machtsbalans in de regio radicaal zou verstoren, maar ook omdat het de moed zou kunnen versterken bij door Iran gesteunde proxy-organisaties als Hezbollah en Hamas.
Oorlog bij volmacht
Iran voert deze strijd namelijk niet alleen via diplomatieke druk of militaire middelen, maar ook via zijn uitgebreide netwerk van ‘bevriende’ strijdgroepen. Hezbollah in Libanon, de Houthis in Jemen, Hamas en Islamitische Jihad in Gaza — allen ontvangen steun in geld, wapens, training en ideologie vanuit Teheran. Voor Iran zijn deze organisaties een verlengstuk van haar buitenlands beleid: een manier om Israël direct te raken zonder zelf de frontlinie te betreden.
Deze steun is geen geheim. Iraanse generaals zoals Qassem Soleimani (voordat hij in 2020 door een Amerikaanse drone werd gedood) spraken openlijk over de “as van verzet” tegen Israël. Raketten uit Zuid-Libanon, drones vanuit Syrië, of aanvalspogingen via tunnels in Gaza: het zijn allemaal puzzelstukjes van een grotere strategie waarin Iran de vinger aan de trekker houdt, zonder zelf direct af te drukken.
Israëlische weerbaarheid onder vuur
Lange tijd gold Israël als ongenaakbaar. De wereld keek met bewondering naar het Iron Dome-luchtafweersysteem dat duizenden inkomende raketten wist te onderscheppen en zo talloze Israëlische levens redde. Maar de tijden veranderen. Nieuwe technologieën, een verhoogd vuurtempo, en het inzetten van ballistische raketten die buiten het bereik van het Iron Dome vallen, maken het voor Israël steeds moeilijker om elke aanval te pareren.
Tijdens recente escalaties — zoals die van april 2024 — bleek de Israëlische luchtafweer kwetsbaar. Iran lanceerde een gecoördineerde aanval met ballistische raketten en drones, waarbij het Israëlische verdedigingsschild zwaar onder druk kwam te staan. Hoewel de schade beperkt bleef door samenwerking met Amerikaanse en andere bondgenootschappen, kwam één waarheid onontkoombaar naar voren: Israël is niet ondoordringbaar.
De vraag is dan ook niet meer of Iran Israël kan raken, maar hoe vaak en met welke intensiteit. De asymmetrie wordt daarmee kleiner. En dat maakt de situatie alleen maar gevaarlijker.
De balans van de angst
Het gevaar in deze dans op de vulkaan is dat beide partijen elkaar zien als irrationeel, terwijl ze in werkelijkheid juist hyperrationeel zijn — zij het vanuit totaal verschillende logica’s. Iran gelooft in het uitputten en isoleren van Israël via indirecte strijd. Israël gelooft in preventie, in afschrikking, in het uitschakelen van de dreiging voordat deze zich volledig kan ontvouwen.
Maar met iedere aanval, met elke nieuwe generatie raketten of uraniumverrijking, wordt het spel gevaarlijker. De balans die de regio zolang heeft gesust — die van de ‘angst om alles te verliezen’ — wankelt. Een nucleair Iran zou deze balans volledig kunnen verstoren. En een Israël dat zich in het nauw gedreven voelt, zou kunnen besluiten dat afwachten geen optie meer is.
Het falen van de internationale gemeenschap
Intussen kijkt de wereld toe. Diplomatieke initiatieven, zoals het in 2015 gesloten nucleaire akkoord (JCPOA), zijn inmiddels gestrand. De VS trokken zich in 2018 terug onder Trump, en sindsdien is het vertrouwen volledig zoek. Nieuwe onderhandelingen stranden keer op keer op wederzijds wantrouwen en binnenlandse politieke belangen.
Europa speelt, zoals zo vaak, een aarzelende bijrol. Rusland en China hebben hun eigen belangen in het behouden van een sterke regionale tegenmacht tegen Amerikaanse invloed. En de Arabische wereld is verdeeld: sommige Golfstaten normaliseren hun betrekkingen met Israël, anderen zwijgen uit angst voor interne onrust.
Kortom: niemand stuurt echt bij. Terwijl het kruitvat voller wordt.
Wat als de bom valt?
Stel je voor: Iran voltooit in het geheim zijn nucleair wapenprogramma. De eerste Iraanse kernkop is operationeel. Israël ontdekt het — of vermoedt het — en overweegt een preventieve aanval op Iraanse nucleaire installaties. Iran reageert met een salvo raketten richting Tel Aviv, Haifa en Be’er Sheva. Hezbollah voegt zich bij het front. Gaza staat in vuur en vlam. Amerika wordt meegezogen. De regio ontbrandt.
Sciencefiction? Of een reëel scenario, slechts een paar vonken verwijderd van realiteit?
Slotbeschouwing: geen helden, alleen verliezers
In deze strijd zijn geen helden. Noch Iran, dat terreur exporteert onder de vlag van religieus idealisme. Noch Israël, dat steeds vaker door het Westen als bezettende macht wordt beschouwd, met groeiende binnenlandse spanningen tussen rechts-nationalistische krachten en een verdeelde bevolking.
Wat resteert is een conflict dat zich blijft voeden op wraak, angst en trots. Een conflict waarin elk compromis voelt als verraad, en elk signaal van zwakte als uitnodiging tot escalatie.
Maar misschien is het tijd om het script te herschrijven. De ware kracht schuilt immers niet in vernietiging, maar in beheersing. In durven afzien van de laatste stap. In diplomatie, hoe traag ook. In vertrouwen, hoe broos ook.
Zolang dat besef uitblijft, blijft de lont in het kruitvat angstwekkend dichtbij.
Ontdek meer van MAYONAISE
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.