De Verenigde Staten van Amerika, zelfverklaard baken van democratie, staat op een tweesprong. Niet door oorlog, niet door economische ineenstorting, maar door de terugkeer van een man die vastberaden lijkt om de fundamenten van de republiek te herschrijven: Donald J. Trump.
Wie dacht dat zijn eerste termijn (2017-2021) het dieptepunt was, komt bedrogen uit. De contouren van een tweede presidentschap tekenen zich af aan de horizon—en ze zijn donkerder dan ooit. Trump is niet meer de onvoorspelbare outsider; hij is een man met een plan. En dat plan ruikt steeds meer naar autocratie.
Grondwet? Welke grondwet?
Trump heeft zich nooit veel gelegen laten liggen aan democratische normen en instituties. Maar de signalen die hij nu afgeeft zijn ronduit gevaarlijk. Zijn recente uitspraken over het “herzien” van de Amerikaanse Grondwet, het negeren van gerechtelijke uitspraken die hem niet zinnen, en het openlijk aanvallen van onafhankelijke instellingen, vormen geen incidenten meer—ze zijn onderdeel van een bredere strategie.
Tijdens een rally in Michigan stelde hij onomwonden dat “de president het recht moet hebben om beslissingen te nemen zonder dat rechters zich ermee bemoeien.” In een rechtsstaat is zo’n uitspraak geen slip of the tongue. Het is een oorlogsverklaring aan het principe van machtenscheiding.
Vijand van het volk
De media, ooit door Trump bestempeld als “the enemy of the people”, kunnen zich opmaken voor een nieuwe aanvalsgolf. Niet alleen heeft hij beloofd om kritische journalisten “verantwoordelijk te houden” — een eufemisme voor intimidatie of erger — hij overweegt ook juridische maatregelen tegen mediakanalen die “desinformatie verspreiden”, waarmee hij vooral kritische berichtgeving bedoelt.
De ironie? De man die grossiert in complottheorieën – van ‘deep state’-narratieven tot verkiezingsfraude die nooit bewezen is – beschuldigt anderen van misleiding. De waarheid wordt onder Trump een politiek wapen. En wie hem tegenspreekt, wordt uitgeschakeld.
De kracht van de leugen
Een van de krachtigste wapens van autocraten is de herhaling van de leugen. Trump weet dat als je een leugen vaak genoeg herhaalt, een deel van de bevolking hem als waarheid zal aanvaarden. “De verkiezingen van 2020 zijn gestolen,” blijft hij roepen, ondanks tientallen rechtszaken die het tegendeel bewijzen. “Rechters zijn corrupt.” “Wetenschappers zijn partijdig.” “Universiteiten hersenspoelen onze kinderen.”
Hij zaait doelbewust wantrouwen in alles wat feitelijk en toetsbaar is. Niet om te corrigeren, maar om te ontmantelen. In Trumps wereld is er maar één waarheid: die van hem.
Onderwijs als slagveld
Universiteiten vormen het nieuwe front in zijn oorlog tegen de instituties. Trump heeft al aangekondigd dat federale financiering wordt ingetrokken voor onderwijsinstellingen die “anti-Amerikaans” onderwijs geven — wederom een containerbegrip dat alles kan betekenen: van lessen over systemisch racisme tot kritiek op zijn beleid.
Wetenschappelijke vrijheid, academisch onderzoek en het vrije denken worden ondergeschikt gemaakt aan een politieke doctrine. Het is een beproefde autocratische tactiek: controle over het denken begint bij controle over het onderwijs.
Rechtspraak als hindernis
Dat Trump zich boven de wet acht, blijkt uit zijn systematische ondermijning van de rechterlijke macht. Rechters die hem niet aanstaan, worden afgedaan als “Obama-judges” of “politieke activisten”. Uitspraken die tegen hem zijn, noemt hij “onwettig” of “partijdig”. Hij flirt openlijk met het idee om justitiële onafhankelijkheid te beperken, bijvoorbeeld door benoemingen afhankelijk te maken van politieke loyaliteit.
Stel je voor: een Amerika waarin de rechterlijke macht haar onafhankelijkheid verliest en verandert in een verlengstuk van het Witte Huis. Dat is geen sciencefiction. Dat is Trumps droom.
De stilzwijgende medeplichtigheid
Misschien nog wel verontrustender dan Trumps retoriek is de zwijgende instemming van de Republikeinse partij. Waar zijn de tegenstemmen? Waar is het interne verzet? De weinige politici die hem durfden tegen te spreken – zoals Liz Cheney – zijn uit de partij gewerkt of politiek kaltgestellt.
Het maakt pijnlijk duidelijk dat dit geen eenmansshow meer is. Het is een beweging. En die beweging heeft één doel: absolute macht, ongehinderd door tegenmacht, waarheid of moraal.
Autocratie in slow motion
Trump is geen Poetin. Nog niet. Maar wat we zien is een vorm van autocratie in slow motion. Geen staatsgreep met tanks op straat, maar een geleidelijke, wettelijk vermomde machtsgreep. Hij maakt gebruik van de democratische spelregels om diezelfde democratie uit te hollen. Hij ondermijnt instituties van binnenuit en creëert zo een systeem waarin alleen loyaliteit telt.
De VS schuiven daarmee steeds meer op richting een democratisch façadebestel: verkiezingen blijven bestaan, maar de voorwaarden zijn zo gemanipuleerd dat de uitkomst bijna vastligt. De media zijn monddood. De rechtspraak is ondergeschikt. Kritische geluiden worden gesmoord.
De les van de geschiedenis
Wie denkt dat het allemaal zo’n vaart niet zal lopen, doet er goed aan de geschiedenis in te duiken. Ook in Weimar-Duitsland of Venezuela dachten velen dat de democratie tegen een stootje kon. Dat één man niet in staat zou zijn om een eeuwenoud systeem te breken. Ze hadden ongelijk.
Trump heeft het draaiboek van autocraten goed bestudeerd. En als niemand ingrijpt, dan zullen we opnieuw moeten leren wat democratie betekent — maar dan als herinnering, niet als realiteit.
Conclusie
Donald Trump is geen afwijking van het systeem. Hij is het logische gevolg van jarenlange uitholling van het vertrouwen in instituties, media en wetenschap. Zijn terugkeer op het politieke toneel is niet alleen een persoonlijke revanche, maar ook een existentiële bedreiging voor de Amerikaanse democratie.
De echte vraag is niet of Trump autocratische trekken vertoont. Die vraag is beantwoord. De échte vraag is: wie stopt hem nog?
Ontdek meer van MAYONAISE
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
