Wilders’ tweede vlucht – en de zoveelste crisis in Den Haag

De geschiedenis herhaalt zich niet altijd, maar in Den Haag rijmt ze verdacht vaak. Geert Wilders, leider van de Partij voor de Vrijheid, heeft opnieuw een kabinet laten struikelen waar hij zelf de architect van was. In 2012 trok hij de stekker uit Rutte I, toen nog als gedoogpartner. Nu, in 2025, doet hij het weer – maar deze keer als de man die het kabinet Schoof mogelijk maakte, en daarmee opnieuw onmogelijk maakt.

Wat begon als een historische poging tot een kabinet met de PVV als grootste partij, eindigt nu in chaos en verbazing – al moeten we inmiddels beter weten. Wilders’ reputatie als oppositieleider is ijzersterk. Zijn vermogen om te regeren? Die blijft op z’n zachtst gezegd ongrijpbaar.

Een kabinetsval met voorbedachten rade?

Hoewel de exacte aanleiding voor het vertrek van Wilders uit het kabinet – of beter gezegd, zijn afhaakbeweging – nog onderwerp van politiek geharrewar is, lijkt het motief helder: regeren is compromissen sluiten, en compromissen zijn de natuurlijke vijanden van de PVV-retoriek. Wilders won de verkiezingen in 2023 met de belofte van hard ingrijpen op migratie, veiligheid en Nederlandse identiteit. Maar in de realiteit van coalitievorming met VVD, NSC en BBB, liep hij al snel tegen de muren van de rechtsstatelijke en internationale orde aan.

De samenwerking met partijloze premier Schoof bood in theorie een technocratisch schild: een man met gezag, maar geen politieke macht. In de praktijk bleek het kabinet echter een broze constructie, waarin de verhoudingen onderling meer leken op een gedwongen huwelijk dan op een gedeelde missie. Wilders kon niet leveren wat hij had beloofd – en dat begon te knagen. Binnen zijn achterban groeide de onvrede. Zijn uithaal op sociale media over “de Haagse elite die hem tegenwerkt” bleek dan ook geen verrassing, maar een opmaat naar zijn aftocht.

De tragiek van Schoof

Dick Schoof, de degelijke ambtenaar die onverwacht de politieke arena betrad als premier, verdient lof voor zijn kalmte en fatsoen. Maar hij werd premier in een tijd van storm, met een bemanning die vooral hun eigen koers wilde varen. Hij was geen bruggenbouwer, eerder een beheerder van meningsverschillen. De val van zijn kabinet markeert ook het falen van een experiment: een partijloze leider tussen vier partijen die het zelden eens waren – behalve misschien over hun onderlinge ergernis.

Schoof verpersoonlijkte het verlangen naar bestuurlijke rust. Maar die rust was slechts schijn. De spanningen tussen VVD en PVV over Europa, tussen NSC en BBB over stikstof en landbouw, en de fundamentele onverenigbaarheid van PVV-ideologie met de rechtsstatelijke kaders van Nederland maakten het kabinet intern explosief.

Wat nu?

Met het vertrek van Wilders is het kabinet gevallen, en lijken nieuwe verkiezingen onvermijdelijk. De koning kan een verkenner aanstellen om te kijken of een doorstart mogelijk is, maar dat lijkt hoogst onwaarschijnlijk. VVD-leider Yesilgöz heeft al laten doorschemeren dat regeren met de PVV “één brug te ver” was. NSC onder Omtzigt worstelt nog altijd met zijn eigen koers, en BBB lijkt terug te willen naar een kleinere rol buiten het brandpunt van de landelijke macht.

De PVV zal dus vermoedelijk opnieuw de oppositiebanken opzoeken – een plek waar Wilders zich altijd het prettigst lijkt te voelen. Daar kan hij zijn retoriek nieuw leven inblazen, zonder gehinderd te worden door bestuurlijke verantwoordelijkheid. Hij zal zich presenteren als het slachtoffer van de “kartelpartijen” en “linkse rechters” die zijn beleid blokkeerden. Het is een vertrouwd script – en het werkt. Tenminste, bij zijn trouwe achterban.

Nieuwe verkiezingen: terug bij af?

Wat betekenen nieuwe verkiezingen voor Nederland? Inhoudelijk zijn er weinig grote doorbraken geboekt in de korte regeerperiode van kabinet Schoof. De begroting is nauwelijks vormgegeven, de migratieplannen liggen vast in juridische procedures, en het vertrouwen in de politiek is opnieuw gedaald.

De peilingen zullen vermoedelijk wederom winst laten zien voor partijen aan de flanken: PVV aan de rechterzijde, GroenLinks-PvdA aan de linkerzijde. Maar de echte vraag is: wie durft nog een kabinet te vormen met Wilders? Of zal hij zelf inzien dat hij geen bestuurder is, maar een oppositiekracht pur sang?

Een andere optie die wordt gefluisterd in Haagse wandelgangen: een extraparlementair kabinet, zonder de PVV, met steun van een brede middenbasis. Denk aan een combinatie van VVD, NSC, D66 en eventueel de SP of GL-PvdA, met technocraten op cruciale posten. Maar zulke constructies zijn kwetsbaar en complex – en vaak weinig populair bij de kiezer, die snakt naar duidelijkheid.

Een democratie op drift

Wat resteert, is een democratie die steeds minder stabiel lijkt. De verkiezingsuitslag van 2023 leek een politieke aardverschuiving te zijn – maar het blijkt nu eerder een aardbeving die het fundament van regeringsverantwoordelijkheid ondermijnde. De val van het kabinet Schoof is niet slechts een mislukking van één coalitie, maar een symptoom van een breder probleem: het onvermogen van partijen om duurzaam samen te werken in een gefragmenteerd landschap.

De kiezer krijgt straks opnieuw het woord. Maar wat valt er te kiezen als elke coalitie al bij voorbaat instabiel lijkt? Misschien is het tijd om fundamenteel na te denken over ons politieke bestel. Over de manier waarop we kabinetten vormen, over de rol van partijleiders, over hoe we balans vinden tussen ideologie en uitvoerbaarheid.

Wilders, de wegloper

Tot slot: Wilders heeft opnieuw laten zien dat hij een meester is in het ontwijken van verantwoordelijkheid. Twee keer nu heeft hij een kabinet waaraan hij zelf meewerkte, tot ontsporing gebracht. Zijn voorkeur voor de oppositie is begrijpelijk – daar hoeft hij geen compromissen te sluiten, geen lastige besluiten te verdedigen, geen wetten te implementeren. Maar Nederland heeft leiders nodig die durven te regeren, niet alleen te roepen.

De val van het kabinet Schoof is daarmee geen eindpunt, maar een signaal. Een waarschuwingsvlag in een politiek landschap dat steeds grilliger wordt. Als we niet uitkijken, gaat onze democratie ten onder aan haar eigen instabiliteit – en dat zou de echte tragedie zijn.