De recente aanval van president Donald Trump op Iraanse kerncentrale installaties, uitgevoerd met de steun van Israël, markeert een dramatisch escalatiemoment in het geopolitieke conflict tussen de Verenigde Staten en Iran. De aanval is niet slechts een militaire actie, maar een geopolitiek signaal met vergaande implicaties.
Strategische Context: preventie of provocatie?
Officieel werd de aanval gerechtvaardigd als een “preventieve defensieve actie” om te voorkomen dat Iran binnen afzienbare tijd een kernwapen zou ontwikkelen. De Iraanse nucleaire infrastructuur — waaronder de ondergrondse installaties in Natanz en Fordow — was al langer een doorn in het oog van westerse inlichtingendiensten. Toch kwam deze aanval zonder expliciete VN-mandaat en zonder overleg met veel NAVO-partners. Daarmee ondermijnt Trump een belangrijke internationale norm: preventief geweld alleen inzetten als er sprake is van een onmiddellijke dreiging. En die dreiging was op dat moment niet concreet aangetoond.
De directe gevolgen: risico op regionale oorlog
Iran heeft gezworen wraak te nemen. Hoewel het land militair geen partij is voor de VS, heeft het een netwerk van proxy-milities in Libanon (Hezbollah), Irak, Syrië en Jemen. Het gevaar is dat een vergeldingsactie uit onverwachte hoek komt, bijvoorbeeld via raketaanvallen op Amerikaanse bases, cyberaanvallen op infrastructuur of zelfs aanslagen op bondgenoten zoals Israël of Saoedi-Arabië. Hiermee ontstaat een gevaarlijke kettingreactie die kan uitmonden in een regionale oorlog in het Midden-Oosten — met mondiale economische repercussies zoals stijgende olieprijzen, vluchtelingenstromen en handelsverstoringen.
Diplomatie onder druk
De aanval komt op een moment dat er al jarenlang moeizaam wordt onderhandeld over een hernieuwd nucleair akkoord, nadat Trump in 2018 eenzijdig uit het oorspronkelijke JCPOA-akkoord stapte. De Europese Unie, Rusland en China probeerden sindsdien te bemiddelen, maar deze militaire actie zet de diplomatie op scherp. Iran zal zich nu nog minder geneigd voelen concessies te doen, uit angst opnieuw verraden te worden. Bovendien tast het de geloofwaardigheid van westerse diplomatie aan: als onderhandelen wordt gevolgd door bombarderen, wie durft dan nog aan tafel te komen?
Gevaren voor de mondiale rechtsorde
De aanval is ook een klap voor het internationaal recht. Het gebruik van geweld tegen een soevereine staat zonder mandaat van de VN-Veiligheidsraad geldt als een schending van het Handvest van de Verenigde Naties. Als deze precedentwerking wordt geaccepteerd, kunnen ook andere grootmachten zoals China of Rusland vergelijkbare acties rechtvaardigen — bijvoorbeeld tegen Taiwan of Oekraïne — onder het mom van “defensieve veiligheid”. Daarmee wordt de internationale rechtsorde uitgehold en komt het principe van soevereiniteit in gevaar.
De rol van Israël en de Golfstaten
Hoewel de aanval officieel als Amerikaans werd gepresenteerd, zijn er sterke aanwijzingen dat Israël logistieke en inlichtingensteun heeft geleverd. Israël beschouwt een nucleair Iran als existentiële dreiging, en heeft eerder covert acties uitgevoerd, zoals het uitschakelen van Iraanse wetenschappers. De samenwerking tussen Israël, de VS en sommige Golfstaten zoals Saoedi-Arabië vormt een informele anti-Iran-coalitie. Deze samenwerking kan echter ook averechts werken: het vergroot de kloof tussen sjiitische en soennitische machten in de regio, en vergroot de kans op sektarisch geweld.
Oplossingen: terug naar multilaterale diplomatie
De enige duurzame uitweg ligt in een multilaterale aanpak. Een vernieuwd kernakkoord, met bredere garanties voor inspecties en verrijkingslimieten, is essentieel. Dit vereist politieke moed van alle partijen, maar vooral van de VS, om terug te keren naar het pad van diplomatie in plaats van confrontatie. Daarnaast zou een regionaal veiligheidskader voor het Midden-Oosten — vergelijkbaar met de OVSE in Europa — kunnen bijdragen aan spanningsreductie. Hierbij moet ook ruimte zijn voor landen als Turkije en Egypte, die vaak buiten de spotlight opereren maar wel invloedrijk zijn.
Europa’s verantwoordelijkheid
De Europese Unie moet zich krachtiger uitspreken tegen unilateraal militair optreden. Door expliciet te kiezen voor het internationaal recht en diplomatie, kan Europa fungeren als stabiliserende macht. Ook zou de EU economisch sanctiebeleid moeten inzetten tegen partijen die escalatie aanwakkeren — óók als dat bevriende staten betreft. Alleen zo behoudt Europa haar morele en geopolitieke geloofwaardigheid.
Slotbeschouwing
De aanval van Trump op Iraanse kerninstallaties is geen geïsoleerde actie, maar een symptoom van een diepere crisis: het verval van multilaterale samenwerking en het opkomend unilateralisme. Waar preventie het doel was, lijkt provocatie het resultaat. De wereld kijkt gespannen toe, terwijl het Midden-Oosten opnieuw op de rand van een afgrond balanceert. De enige uitweg is dialoog — geen drones.
Ontdek meer van MAYONAISE
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
