Poetin en de droom van de Sovjet-Unie

Vladimir Poetin heeft nooit een geheim gemaakt van zijn grote nostalgie naar de Sovjet-Unie. Niet om het communisme, de ideologie of het planmatig falende staatsapparaat dat laat hij graag achterwege maar om de macht, de status en de geopolitieke invloed die het Kremlin ooit bezat. In zijn ogen was de val van de Sovjet-Unie in 1991 “de grootste geopolitieke ramp van de twintigste eeuw”. En sindsdien is zijn politieke loopbaan één lange poging geweest om die ramp, in ieder geval deels, terug te draaien.

De geopolitieke droom

Poetin droomt van een Rusland dat opnieuw de dominante macht vormt in Oost-Europa en Centraal-Azië, waar buurlanden geen zelfstandige koers varen maar zich schikken naar de wensen van Moskou. Hij streeft naar een invloedssfeer die lijkt op die van de USSR: formeel onafhankelijk, maar in de praktijk gebonden door economische, militaire en politieke afhankelijkheid. Het is een imperialistische droom die haaks staat op de ambities van veel voormalige Sovjetstaten die juist aansluiting zoeken bij de Europese Unie en de NAVO.

“Putin’s aims are not just limited to Ukraine. He wants to reestablish substantial Russian control over the whole territory of the former Soviet Union which happens to include three current NATO members. So we need to stop Putin in Ukraine by sending more weapons…”

John Herbst (oud-ambassadeur, op Times Radio

Tsjetsjenië: de vuurdoop

Het eerste toneel waarop Poetin zijn machtsherstel zichtbaar maakte, was niet buiten Rusland maar binnen de grenzen van de federatie zelf: Tsjetsjenië. In de jaren negentig vocht de kleine republiek een bloedige oorlog om onafhankelijkheid. Toen Poetin in 1999 als premier en later als president aantrad, maakte hij van de tweede Tsjetsjeense oorlog een keiharde boodschap: Rusland zou geen onafhankelijkheidsbewegingen dulden. Met ongekende militaire wreedheid werden Grozny en andere steden met de grond gelijkgemaakt. Duizenden burgers kwamen om. Uiteindelijk werd de regio weer onder Moskou’s controle gebracht, geleid door de loyale clan van Ramzan Kadyrov. Het was een signaal: afscheiding is onmogelijk, Moskou duldt geen verzet.

Georgië: de eerste grote stap buiten Rusland

De echte geopolitieke revanche begon in 2008 in Georgië. Daar wilde president Saakasjvili het land dichter bij de NAVO brengen. Poetin reageerde met een bliksemoorlog. Binnen enkele dagen stonden Russische tanks in de buitenwijken van Tbilisi. Hoewel ze zich later terugtrokken, bezet Rusland nog altijd de afgescheiden gebieden Abchazië en Zuid-Ossetië. De boodschap was duidelijk: wie te dicht naar het Westen beweegt, betaalt de prijs.

Oekraïne: de ultieme trofee

Maar de kroonjuweel in Poetins droom is Oekraïne. Het land is groot, strategisch gelegen en historisch nauw verweven met Rusland. Voor Poetin is een onafhankelijk, pro-Europees Oekraïne een onverteerbare gedachte. Daarom reageerde hij furieus toen in 2014 president Janoekovitsj loyaal aan Moskou door massale protesten werd verdreven. Rusland annexeerde de Krim, in strijd met alle internationale verdragen. Vervolgens ontketende Poetin een hybride oorlog in Oost-Oekraïne door separatisten te bewapenen en te sturen.

“Putin does not want to recreate the Soviet Union. The USSR for the bearer of such political thinking is a mistake… Putin wants to include all regions of Ukraine and Belarus… Armenia, Georgia and Azerbaijan will exist as Russian autonomies…”

Vitalyi Portnikov (Oekraïens journalist)

In 2022 zette hij zijn ultieme gok: een grootschalige invasie om Oekraïne volledig onder de Russische invloedssfeer te brengen. De blitzkrieg mislukte, maar de oorlog die volgde maakte van Oekraïne het toneel van Poetins meest meedogenloze poging om de Sovjetmacht te herscheppen. Duizenden doden, miljoenen vluchtelingen en een verwoeste economie zijn de gevolgen.

Manipulatie van democratie

Poetin weet dat militaire macht alleen niet voldoende is. Daarom gebruikt hij ook politieke beïnvloeding en manipulatie in landen die ooit deel waren van de USSR. Met steun aan pro-Russische partijen, media-invloed en cyberaanvallen probeert het Kremlin verkiezingen in landen als Moldavië, Armenië, Georgië en Kazachstan te sturen. Het doel: zorgen dat pro-Europese leiders struikelen en dat pro-Russische machthebbers aan de macht blijven.

In Belarus werd Aleksandr Loekasjenko na de frauduleuze verkiezingen van 2020 overeind gehouden door Russische steun. Zonder Poetin was Loekasjenko waarschijnlijk allang ten val gebracht door zijn eigen bevolking. Zo houdt het Kremlin zijn bondgenoten in het zadel, zelfs als dat betekent dat de wil van het volk wordt genegeerd.

De strategie van verdeeldheid

Poetins strategie is steeds dezelfde: verdeel en heers. Door etnische spanningen aan te wakkeren, door economische druk en energieafhankelijkheid, door propaganda en desinformatiecampagnes. Rusland stelt zich op als beschermer van Russische minderheden in buurlanden, maar gebruikt dat vooral als excuus om in te grijpen. Wie weerstand biedt, krijgt sancties of zelfs tanks voor de deur.

Het Westen als vijandbeeld

Poetin presenteert zijn droom voor de Russische bevolking als een strijd tegen het Westen. De NAVO zou een existentiële dreiging zijn, de Europese Unie een vijandige kracht die Rusland wil kleineren. In werkelijkheid is dit beeld vooral bedoeld om zijn bevolking achter zich te krijgen en zijn macht te legitimeren. Hoe langer het Westen als vijand wordt afgeschilderd, hoe minder ruimte er is voor interne kritiek.

Het gevaar van de droom

De vraag is hoe ver Poetin bereid is te gaan om zijn nostalgie naar de Sovjet-Unie om te zetten in werkelijkheid. De oorlog in Oekraïne laat zien dat hij enorme risico’s neemt, ook ten koste van zijn eigen land. Rusland raakt economisch geïsoleerd, de bevolking lijdt onder sancties en de militaire verliezen zijn gigantisch. Toch lijkt Poetin te geloven dat de geschiedenis hem gelijk zal geven, dat Rusland uiteindelijk sterker zal opstaan en dat de buurlanden zich opnieuw naar Moskou zullen moeten schikken.

De kans is groot dat dit een illusie blijft. Oekraïne laat zien dat volkeren die ooit onder de Sovjetmacht gebukt gingen, niet terug willen naar dat verleden. Integendeel: de roep om onafhankelijkheid en zelfbeschikking is sterker dan ooit. Maar zolang Poetin in het Kremlin zit, blijft zijn droom een gevaarlijke nachtmerrie voor de regio.