De samenleving mag verwachten dat jonge criminelen een tweede kans krijgen. Maar ze mag ook verwachten dat gevaarlijke jongeren niet zonder zorgvuldige behandeling terugkeren in de maatschappij. Precies daar wringt het met de PIJ-maatregel, de zogenoemde jeugd-tbs. Deze maatregel is bedoeld voor jongeren tussen de 12 en 23 jaar die een ernstig delict hebben gepleegd én kampen met ernstige psychische of gedragsstoornissen. Maar werkt de PIJ-maatregel anno 2025 nog zoals hij ooit bedoeld was?
Wat is de PIJ-maatregel?
De PIJ-maatregel (Plaatsing in een Inrichting voor Jeugdigen) is de zwaarste sanctie die een rechter kan opleggen aan een jeugdige dader. Denk aan geweldsdelicten, seksueel misbruik of brandstichting — vaak gepleegd door jongeren met complexe problematiek, variërend van psychiatrische stoornissen tot zware trauma’s.
De maatregel duurt in eerste instantie maximaal drie jaar, maar kan worden verlengd tot zeven jaar. Daarna volgt vaak een langdurig natraject. In uitzonderlijke gevallen kan de maatregel worden omgezet in TBS voor volwassenen (bron: Rijksoverheid, 2023).
Bron: Rijksoverheid – PIJ-maatregel voor jeugdige daders
https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/jeugdcriminaliteit/straffen-en-maatregelen-jeugd/pij-maatregel
PIJ in cijfers: Hoe vaak volgt TBS?
Uit cijfers van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) blijkt dat jaarlijks gemiddeld 1 tot 3 PIJ-zaken worden omgezet in TBS. Het komt zelden voor, maar als het gebeurt, is dat meestal vanwege een onvoltooid behandeltraject of aanhoudend gevaar voor de samenleving.
In een evaluatie door het WODC werd opgemerkt dat de omzetting van PIJ naar TBS vooral gebeurt bij jongeren met ernstige psychiatrische aandoeningen, zoals psychoses of zware persoonlijkheidsstoornissen, die onvoldoende behandelbaar blijken binnen de jeugdsector.
Bron: WODC – Evaluatie van de PIJ-maatregel (2020)
https://www.wodc.nl/onderzoeksdatabase/2963-evaluatie-pij-maatregel.aspx
De behandeling onder de loep
Een belangrijk knelpunt is dat jongeren met een PIJ-maatregel vaak te maken hebben met behandelachterstanden. In rapportages van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd werd gewaarschuwd voor “behandelstilstand”, met name door personeelstekort en een gebrek aan maatwerktrajecten (bron: IGJ, 2022).
Ook het gebrek aan doorlopende zorg bij het bereiken van de leeftijdsgrens van 23 jaar vormt een risico. Jongeren vallen dan tussen wal en schip; hun behandeling stopt abrupt, terwijl de problematiek nog niet is opgelost.
Bron: Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd – “Kwetsbare jongeren in justitiële jeugdinrichtingen” (2022)
https://www.igj.nl
Herhaling van geweld
Hoewel recidive na een PIJ-maatregel lager ligt dan na gewone jeugddetentie, blijft het risico op terugval aanzienlijk. Volgens een onderzoek van het WODC recidiveert 35-40% van de jongeren binnen vijf jaar na beëindiging van hun PIJ-maatregel. Vooral jongeren met psychische stoornissen en een beperkt sociaal vangnet zijn kwetsbaar voor terugval in geweldsdelicten.
Bron: WODC – Recidive onder jongeren met PIJ (2018)
https://www.wodc.nl/publicaties/recidive-onder-pij-jongeren
Tijd voor een alternatief?
Forensisch kinder- en jeugdpsychiater prof. dr. Arne Popma, verbonden aan Amsterdam UMC, pleit al langer voor een integrale benadering waarbij jeugd- en volwassenenzorg beter op elkaar aansluiten. Volgens hem is de overgang van PIJ naar TBS een “te grove scheidslijn” voor jongeren met chronische problematiek.
Popma pleit voor een meer continu traject waarbij jongeren na hun 23e jaar in een beschermde omgeving kunnen doorgroeien naar zelfstandigheid, eventueel met toezicht en doorlopende behandeling.
Bron: Interview met Arne Popma in Trouw – “Stop met knippen in de behandeling van jonge daders” (2021)
https://www.trouw.nl/gs-b76c9f46
De balans tussen kans en bescherming
De PIJ-maatregel probeert een dubbele doelstelling te realiseren: enerzijds resocialisatie, anderzijds maatschappelijke veiligheid. Maar als de behandeling niet werkt zoals bedoeld — door gebrek aan capaciteit, lange wachttijden of geen passend vervolg — komen beide doelen in gevaar.
Er klinkt dan ook steeds vaker de roep om een fundamentele herziening. Geen afschaffing van PIJ, maar een modernisering: meer ruimte voor maatwerk, betere samenwerking tussen instellingen en doorlopende zorg ook ná de jeugd.
Lees ook: De Jeugdrechtspraak wankelt – zijn onze straffen nog wel passend
https://mayonai.se/column-de-jeugdrechtspraak-wankelt-zijn-onze-straffen-nog-wel-passend/
Conclusie
De PIJ-maatregel is ooit ontworpen met de beste bedoelingen: bescherming én behandeling. Maar in de praktijk schuurt het. Te weinig capaciteit, te weinig flexibiliteit, en een systeem dat vaak tekortschiet bij de jongeren die juist de meeste zorg nodig hebben.
Als we willen dat jeugd-tbs écht werkt, moeten we durven vernieuwen. Want elke jongere verdient een tweede kans — maar de samenleving verdient ook veiligheid. En met een gebrekkig systeem krijgen we uiteindelijk geen van beide.
Ontdek meer van MAYONAISE
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
