Nederland kent een van de meest laagdrempelige vormen van democratie in Europa. Iedereen kan in principe gemeenteraadslid worden: een student, een gepensioneerde, een zzp’er, of iemand met een fulltimebaan. Dat is prachtig, zeggen we dan, want het betekent dat onze lokale volksvertegenwoordiging een afspiegeling is van de samenleving. Maar in de praktijk wringt daar iets. Want hoe democratisch is het nog als belangrijke besluiten worden genomen door mensen zonder politieke ervaring, onvoldoende kennis van de dossiers of zonder de tijd om zich écht in te werken?
De gemeenteraad als democratisch fundament
De gemeenteraad is het hoogste orgaan binnen een gemeente. Raadsleden controleren het college van burgemeester en wethouders, stellen beleid vast en beslissen over miljoenen aan belastinggeld. In grote steden zoals Rotterdam of Amsterdam lopen de begrotingen in de miljarden. In kleinere gemeenten zijn het vooral zaken als woningbouw, jeugdzorg, infrastructuur, duurzaamheid en veiligheid die op het bord van de gemeenteraad liggen.
Toch worden raadsleden nauwelijks geselecteerd op basis van vaardigheden of kennis. Je hoeft geen diploma te hebben, geen cursus te volgen, en zelfs geen politieke ervaring mee te brengen. Je hoeft slechts op een kandidatenlijst te staan — vaak als ‘vriend van de partij’ — en als genoeg mensen op je stemmen, zit je voor vier jaar op het pluche. Vergelijk dat eens met vrijwel elk ander beroep waarbij je verantwoordelijkheid draagt over miljoenen aan publieke middelen of over complexe maatschappelijke vraagstukken. Daar is opleiding, ervaring en toetsing de norm. Waarom dan niet in de politiek?
Capabel zijn: meer dan alleen goede bedoelingen
Veel gemeenteraadsleden stappen met de beste bedoelingen de politiek in. Ze willen hun dorp of stad beter maken, een stem geven aan burgers die zich ongehoord voelen, of een halt toeroepen aan wat zij zien als falend beleid. Die motivatie is essentieel, maar niet voldoende. Politiek bedrijven is een vak. Het vereist dossierkennis, debatvaardigheid, tijdsmanagement, juridische en financiële basiskennis, en bovenal het vermogen om politieke belangen af te wegen in het algemeen belang.
Het probleem is dat veel raadsleden die bagage niet hebben bij hun aantreden. Eenmaal verkozen, worden ze overspoeld door stapels raadsvoorstellen, technische vergaderingen, ambtelijke stukken en belangenlobby’s. De werkdruk is hoog, de vergoeding relatief laag, en de ondersteuning beperkt. Hierdoor ontstaat een situatie waarin veel raadsleden afhankelijk worden van ambtenaren of hun eigen fractievoorzitter — en dat ondermijnt het democratisch principe van onafhankelijke controle.
Is het tijd voor strengere eisen?
De vraag is dus: moeten er strengere eisen komen voor wie zich verkiesbaar stelt voor de gemeenteraad? Dat is een ongemakkelijke vraag in een democratie die vrijheid van deelname hoog in het vaandel heeft staan. Toch is het een noodzakelijke discussie. Want als we willen dat raadsleden hun werk goed doen, moeten we hen daar ook op voorbereiden — en toetsen.
Mogelijke eisen en suggesties:
- Verplichte basisopleiding voorafgaand aan kandidaatstelling
Kandidaten die op een kieslijst willen, moeten een korte opleiding volgen over gemeenterecht, bestuursstructuur, financiën en de rol van een raadslid. Dat verhoogt niet alleen de kwaliteit van de politiek, maar maakt ook duidelijk wat het werk inhoudt. - Toetsing van basisvaardigheden
Een eenvoudige toets op basiskennis en analytisch vermogen kan voorkomen dat mensen zonder enige voorbereiding de raad binnenstappen. Dit is geen inperking van het kiesrecht, maar een kwaliteitsborging vergelijkbaar met een EHBO-cursus voor wie vrijwilliger wil worden. - Minimale tijdsinzet garanderen
Gemeenteraadslid zijn is geen vrijwilligerswerk; het is een publieke functie. Kandidaat-raadsleden zouden vooraf moeten verklaren hoeveel tijd zij beschikbaar hebben voor het raadswerk. Dit helpt om te voorkomen dat raadsleden structureel afwezig zijn of zich niet voldoende kunnen inlezen. - Integriteitstoets en motivatiebrief
Net als bij burgemeesters en wethouders zou een (lichte) integriteitstoets onderdeel kunnen worden van het selectieproces binnen partijen. Een motivatiebrief – openbaar beschikbaar – kan kiezers inzicht geven in wie iemand is en waarom die persoon raadslid wil worden. - Verplichte jaarlijkse evaluatie
Gemeenteraden zouden zichzelf jaarlijks moeten evalueren op functioneren, aanwezigheid, voorbereiding en kwaliteit van besluitvorming. Dit kan deels intern, maar ook via een externe begeleider. Transparantie richting de burger is hierbij essentieel.
Lokale democratie verdient professionaliteit
Het klinkt misschien elitair om eisen te stellen aan volksvertegenwoordigers, maar in werkelijkheid is het een daad van respect. Respect voor de taak, voor de kiezer en voor de democratie. Want als we raadsleden blijven zien als vrijwilligers in een soort bestuurlijke hobbyclub, dan moeten we niet verbaasd zijn dat burgers het vertrouwen verliezen in de politiek. Professionaliteit betekent niet dat iedereen politicologie moet hebben gestudeerd, maar wel dat men serieus en goed voorbereid de publieke zaak dient.
Bovendien komt dit ook ten goede aan de mensen die zich wel met hart en ziel inzetten, maar nu overspoeld raken door de complexiteit van het werk. Een betere voorbereiding en hogere instapnorm betekent dat de werkdruk eerlijker verdeeld wordt, de debatten inhoudelijker worden, en de besluitvorming robuuster. Uiteindelijk leidt dat tot beter bestuur.
Politieke partijen als poortwachters
Politieke partijen spelen hier een cruciale rol. Zij stellen de kandidatenlijsten samen en hebben dus directe invloed op de kwaliteit van de raad. Helaas gebeurt dat lang niet altijd op basis van competentie. Loyaliteit, zichtbaarheid binnen de partij, of gewoon gebrek aan alternatieven zijn vaak doorslaggevender dan kunde.
Daarom zouden partijen ook bij zichzelf te rade moeten gaan. Hoe zorgen ze ervoor dat hun kandidaten echt capabel zijn? Hoe begeleiden ze nieuwe raadsleden? En durven ze iemand van de lijst te halen als blijkt dat die persoon ongeschikt is? Het antwoord op die vragen zegt veel over de staat van onze politieke cultuur.
De kracht van lokale democratie ligt in kwaliteit
Laten we duidelijk zijn: niemand pleit voor een politiek van technocraten of diploma-elite. Maar het idee dat iedereen zomaar geschikt is om de lokale politiek in te stappen, is naïef. Juist omdat de gemeenteraad de plek is waar de overheid het dichtst op de burger zit, moeten we daar zorgen voor de hoogste standaarden. Als een brug gebouwd moet worden, vertrouwen we dat niet toe aan goedbedoelende amateurs. Waarom dan wel als het gaat om beleid voor kwetsbare jongeren, ruimtelijke ordening of gemeentelijke belastingen?
Kwaliteit en inclusiviteit hoeven elkaar niet uit te sluiten. Juist door duidelijke verwachtingen te stellen en ondersteuning te bieden, maken we het mogelijk dat mensen uit allerlei achtergronden een waardevolle bijdrage leveren aan de politiek. De drempel verhogen betekent niet uitsluiten — het betekent investeren in een sterkere democratie.
Conclusie: tijd voor een volwassen gemeenteraad
De gemeenteraad is geen speeltuin voor politieke hobbyisten, maar een serieuze bestuurslaag met grote verantwoordelijkheden. Het is hoog tijd dat we daar ook serieus werk van maken. Dat begint met de erkenning dat politiek een vak is, en met de wil om dat vak beter te borgen — in opleiding, selectie en evaluatie.
Als we dat niet doen, blijven we afhankelijk van toevalligheden: een capabele leraar hier, een gedreven jurist daar, en daartussen mensen die het raadswerk onderschatten of er te weinig tijd voor hebben. Dan blijft de lokale politiek kwetsbaar voor fouten, conflicten en wantrouwen.
Een sterke democratie begint bij sterke mensen. Dus ja — het is tijd voor strengere eisen aan gemeenteraadsleden. Niet om mensen buiten te sluiten, maar om onze democratie van binnenuit te versterken. Want goed bestuur begint bij de basis.
Ontdek meer van MAYONAISE
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
