Femicide in Nederland: De Onzichtbare Epidemie

Ze heette Ebru, Humeyra, Gino, Sandra, Iris. Ze hadden dromen, banen, gezinnen. Wat ze gemeen hebben: hun leven werd abrupt en gewelddadig beëindigd door mannen die beweerden van hen te houden of ooit een relatie met hen hadden. Femicide — de moord op vrouwen omdat ze vrouw zijn — is geen ver-van-ons-bedshow. Het is een sluipende epidemie die zich, vaak onzichtbaar, door Nederland beweegt.

Een alarmerende toename femicide

Volgens cijfers van het CBS en politiegegevens werden in 2023 in Nederland 44 vrouwen omgebracht, waarvan in zeker 32 gevallen sprake was van femicide: een vrouw werd vermoord door haar (ex-)partner, familielid of iemand anders uit haar directe sociale kring. In vergelijking met tien jaar geleden is er een duidelijke stijging te zien. Terwijl tussen 2010 en 2015 het gemiddelde rond de 25 femicides per jaar lag, gaat het de laatste jaren richting de 40.

De stijging valt samen met bredere maatschappelijke spanningen: de druk op relaties, economische onzekerheid, het toegenomen besef van vrouwelijke autonomie. “Femicide is geen individueel incident, maar een structureel maatschappelijk probleem,” stelt criminoloog Judith van den Berg (Universiteit Utrecht). “Het raakt aan machtsverhoudingen, aan hoe vrouwen en meisjes worden gezien en behandeld.”

De daders: bekend en dichtbij

In bijna 80% van de gevallen is de dader een (ex-)partner. Het romantische beeld van de crime passionel — een moord uit ‘liefde’ — houdt hardnekkig stand, maar verhult de realiteit: femicide is vrijwel altijd de uitkomst van een patroon van controle, vernedering en geweld.

De profielen van de daders lopen uiteen, maar enkele factoren keren telkens terug: jaloezie, verlies van controle, sociale isolatie, eerdere veroordelingen voor huiselijk geweld. Veel daders hadden psychische problemen, middelenmisbruik of waren eerder opgevallen bij de politie, vaak zonder dat ingegrepen werd.

In dossiers die de Volkskrant en Trouw inzagen, bleek dat in ruim 60% van de gevallen het slachtoffer eerder melding had gemaakt van stalking, bedreiging of mishandeling. Soms waren er zelfs contactverboden opgelegd, die de dader negeerde — vaak zonder consequenties.

De oorzaken: patriarchaat, angst en falend beleid

Femicide wortelt diep in sociale structuren. Cultuur speelt een rol, maar niet op de simplistische manier waarop vaak wordt gedacht. Ja, eerwraak-femicide komt voor, vooral binnen bepaalde gemeenschappen. Maar de overgrote meerderheid van de Nederlandse femicides heeft niets te maken met afkomst of religie. Het gaat om universele patronen van mannelijke controle en vrouwelijke onderwerping.

Een belangrijke oorzaak is de culturele permissie voor mannen om vrouwen als bezit te zien. Zodra vrouwen autonomie opeisen — een relatie willen beëindigen, voor zichzelf kiezen — kan dat bij sommige mannen leiden tot destructieve woede.

Daarnaast is er het falende overheidsbeleid. Hoewel er sinds 2022 een Nationaal Actieplan Femicide is, zijn de maatregelen vooral reactief in plaats van preventief. Vluchtwegen voor vrouwen — zoals opvanghuizen — zijn overbelast. Politie en justitie missen vaak de kennis of urgentie om bedreigingen serieus te nemen. De straf op stalking is relatief laag, waardoor daders na een korte celstraf weer op vrije voeten komen, soms met fatale gevolgen.

De straffen: mildheid als norm

Wanneer femicidezaken voor de rechter komen, zijn de straffen opvallend mild. Volgens onderzoek van Avans Hogeschool krijgen daders gemiddeld tussen de 8 en 14 jaar cel, met soms tbs. In uitzonderlijke gevallen wordt levenslang geëist, maar dat gebeurt slechts sporadisch.

De relatieve mildheid hangt samen met factoren als “verminderde toerekeningsvatbaarheid” of “uitgelokte emoties”, een framing die nog steeds empathie opwekt voor de dader. Advocaten pleiten vaak voor strafvermindering wegens “psychische nood” of “spijt”, terwijl het slachtoffer permanent het zwijgen is opgelegd.

Critici, onder wie de vrouwenrechtenorganisatie Femmes for Freedom, pleiten voor een specifieke strafbaarstelling van femicide, naar Spaans model. In Spanje, waar femicide sinds 2004 expliciet erkend wordt als aparte misdaadvorm, zijn niet alleen de straffen zwaarder, maar wordt preventie ook beter georganiseerd.

Lees ook:

De slachtoffers: gezichten en verhalen

Achter elk cijfer schuilt een naam, een leven, een netwerk van nabestaanden in rouw. De gemiddelde leeftijd van slachtoffers ligt tussen de 20 en 45 jaar. Ze waren studenten, moeders, buurvrouwen, collega’s. Soms hadden ze net de moed verzameld om te vertrekken uit een gewelddadige relatie.

Neem het geval van Humeyra, de 16-jarige Rotterdamse scholiere die in 2018 werd doodgeschoten in de fietsenstalling van haar school door haar stalker. Ondanks meerdere aangiften en waarschuwingen van haar familie, werd niet effectief ingegrepen. Haar dood leidde tot Kamervragen en een kritisch rapport van de Inspectie Justitie en Veiligheid — maar structurele verandering bleef uit.

Of Sandra, 34, vermoord door haar ex die het niet kon verkroppen dat ze na tien jaar huwelijk wilde scheiden. Sandra had meerdere keren om hulp gevraagd, maar haar klachten werden gebagatelliseerd als “relatieproblemen”.

En dan is er Rachida, 28, vermoord binnen haar familie omdat ze “te westers” leefde. Haar verhaal toont hoe eergerelateerd geweld nog steeds levens eist, ook in de tweede en derde generatie migranten in Nederland.

Afkomst: een complex maar niet bepalend verhaal

Femicide komt voor in alle lagen van de bevolking, onder alle etnische groepen. Nederlandse vrouwen, vrouwen met Marokkaanse, Turkse, Surinaamse, Antilliaanse of Oost-Europese achtergrond: de diversiteit onder de slachtoffers weerspiegelt de samenleving zelf.

Wel zijn er nuances. In gevallen van eerwraak spelen culturele normen rond familie-eer en vrouwelijke kuisheid een belangrijke rol. Maar zoals hoogleraar Marianne Voskens opmerkt: “Het is essentieel om te begrijpen dat femicide altijd gaat over controle en onderdrukking, of die nu verpakt wordt in religieuze, traditionele of moderne termen.”

Het stigmatiseren van bepaalde gemeenschappen helpt niet — integendeel, het leidt ertoe dat slachtoffers minder snel hulp zoeken uit angst voor etnisch profileren of familieverstoting.

De media: bewustwording en verdieping

De rol van de media is cruciaal in het zichtbaar maken van femicide. Een belangrijk voorbeeld hiervan is journalist Saskia Belleman van De Telegraaf. Als ervaren rechtbankverslaggever besloot zij de stilte rond femicide te doorbreken met haar podcast “Zij is van mij”.

In de serie, die in 2024 verscheen, onderzoekt Belleman indringend de patronen van controle, de signalen die vaak genegeerd worden en de fouten in het systeem. Via interviews met nabestaanden, experts en politiefunctionarissen legt ze bloot hoe vaak femicide het tragische eindpunt is van jarenlang geweld. Haar werk biedt niet alleen feiten, maar ook emotionele diepgang — essentieel om het grote publiek wakker te schudden.

Belleman’s inzet illustreert hoe journalistiek een katalysator kan zijn voor maatschappelijke verandering. Niet door sensatie, maar door empathische, scherpe en volhardende berichtgeving.

Hoop en strijd: het keerpunt?

Er is beweging. Dankzij feministische organisaties, journalisten zoals Saskia Belleman, en activisten groeit het bewustzijn. Er zijn campagnes zoals “Femicide, zeg haar naam”, gericht op het zichtbaar maken van slachtoffers en hun verhalen. In steden als Amsterdam en Rotterdam zijn speciale taskforces opgericht om femicide te voorkomen.

Daarnaast klinkt in de politiek eindelijk luider de roep om verandering. De motie van Kamerlid Songül Mutluer (PvdA) om femicide expliciet te definiëren en te bestrijden, werd eind 2024 breed gesteund. Voor het eerst lijkt er serieuze politieke wil om niet alleen reactief, maar preventief beleid te maken.

Wat moet er gebeuren?

Deskundigen zijn eensgezind over de noodzakelijke maatregelen:

• Snelle interventie bij signalen van dreiging, zoals stalking of geweld.
• Meer capaciteit bij Veilig Thuis en de politie.
• Structurele financiering voor opvanghuizen.
• Verplichte training voor politie, rechters en hulpverleners over gendergerelateerd geweld.
• Specifieke wetgeving die femicide erkent als aparte misdaadvorm.

Misschien nog wel het belangrijkste: een culturele omslag waarin controle, dominantie en geweld niet langer worden gezien als begrijpelijke uitingen van ‘liefde’ of ‘pijn’, maar als misdaden tegen de menselijke waardigheid.

Tot slot

Femicide is geen noodlot. Het is geen incident. Het is een patroon. Zolang Nederland wegkijkt, zullen vrouwen blijven sterven omdat ze vrouw zijn. Laten we hun namen blijven noemen. Niet uit sensatiezucht, maar uit plicht. Want elk leven dat door femicide wordt uitgewist, is een collectieve nederlaag — en de strijd om dat te stoppen is nog lang niet gestreden.