De Zondebok die Nooit Regeerde

Er zit een vreemde ruis in het Nederlandse politieke debat. Een hardnekkige misvatting die, hoe vaak hij ook wordt weerlegd, telkens terugkomt als onkruid tussen de voegen van het publieke discours: de diepe haat jegens GroenLinks/PvdA – en in het bijzonder jegens Frans Timmermans – alsof ze het land al decennialang besturen, verknoeien en verraden. De werkelijkheid? GroenLinks/PvdA zaten de afgelopen jaren in de oppositie. Timmermans is nog geen dag minister-president geweest. Toch krijgen zij van links tot rechts, van talkshowtafel tot Twitter/X, overal de schuld van.

De haat jegens Timmermans is niet alleen politiek, maar bijna existentieel. Zijn stem, zijn woorden, zijn verleden in Brussel: het lijkt sommige Nederlanders tot razernij te drijven. Hij is de verpersoonlijking geworden van alles wat men haat aan ‘de elite’, aan ‘klimaatdrammers’, aan ‘woke links’. Maar de ironie is schrijnend: terwijl Timmermans en zijn partij nooit daadwerkelijk aan het roer hebben gestaan, zijn het partijen als de PVV die wél regeringsverantwoordelijkheid hebben gehad – en die dat twee keer voortijdig hebben laten schieten.

De PVV: Van Rebellie tot Vlucht

Laten we even terugspoelen naar 2010. De PVV van Geert Wilders kreeg toen de kans om via een gedoogconstructie mee te besturen. Niet als volwaardig kabinetspartner, maar als gedoogpartner van het kabinet-Rutte I. Een kabinet dat leunde op zijn steun, in ruil voor politieke invloed. Maar toen het economisch moeilijk werd en er bezuinigingen op tafel kwamen die ook zijn achterban zouden raken, trok Wilders zich terug. Kabinet gevallen. Vertrouwen beschaamd.

Fast forward naar 2024. De PVV komt wederom als grootste uit de verkiezingen, krijgt het initiatief, en schuift zich in een nieuwe rol in het zogenaamde ‘extraparlementaire’ kabinet, met een flinke stempel op het beleid. En weer klinkt het dreigement: als wij ons zin niet krijgen, stappen we eruit. De partij die zegt op te komen voor ‘de gewone Nederlander’ heeft het in het verleden twee keer laten afweten toen het spannend werd. Maar gek genoeg: daar hoor je minder over.

Waarom krijgt GroenLinks/PvdA, en Timmermans in het bijzonder, dan zoveel meer haat dan een partij die daadwerkelijk verantwoordelijkheden liet vallen?

Projecties en Spookbeelden

De verklaring ligt deels in projectie. Frans Timmermans is een man van het woord, van de diplomatie, van Europa. Hij vertegenwoordigt een ander type leider dan het schreeuwerige, populistische profiel dat de laatste jaren dominant is geworden. Hij is, kortom, het perfecte doelwit. Voor de boze burger is hij het gezicht van alles wat men als “on-Nederlands” beschouwt: cosmopolitisch, intellectueel, groen en sociaal.

In talkshows worden hem verwijten gemaakt over beleid waar hij geen zeggenschap over had. In de Tweede Kamer wordt hij aangesproken alsof hij jarenlang aan de knoppen zat. In de publieke opinie is hij de verantwoordelijke voor alles van stijgende energielasten tot het stikstofbeleid – terwijl die dossiers vooral door VVD, D66 en het CDA zijn gemanaged.

Timmermans vertegenwoordigt een ideologie die niet alleen inhoudelijk wordt aangevallen, maar emotioneel wordt gevreesd. Want wat als zijn beleid wél zou werken? Wat als klimaatrechtvaardigheid, sociale bescherming en Europese samenwerking géén bedreiging zijn, maar een oplossing? Dan valt het fundament weg onder de retoriek van angst en afkeer waar partijen als PVV, JA21 en FvD op drijven.

De Macht van Mythes

Er is een hardnekkige mythevorming rond links beleid. Alsof Nederland onder een progressieve dictatuur leeft, terwijl rechts de afgelopen dertien jaar vrijwel onafgebroken aan de macht is geweest. Rutte regeerde met de PVV, met de PvdA, met D66, met het CDA – maar de rode draad was altijd: rechts economisch beleid, behoudend migratiebeleid, en terughoudend klimaatbeleid, tenzij Brussel anders eiste.

Dat GroenLinks/PvdA niet regeerden, maakt het voor tegenstanders des te makkelijker: je kunt alles op hen projecteren, zonder dat ze zich ooit hebben kunnen bewijzen of verdedigen vanuit machtsposities. Ze zijn het perfecte doelwit: zichtbaar, uitgesproken, maar zonder regeringsverantwoordelijkheid. Een zondebok zonder wapens.

De Politieke Boksbal van Nederland

In het medialandschap zijn Timmermans en zijn partij een dankbare boksbal geworden. Want wie houdt er niet van een kop-van-jut waar je schaamteloos op kunt afgeven zonder de inhoudelijke confrontatie aan te hoeven gaan? Je hoeft zijn plannen niet te lezen, je hoeft geen cijfers te checken, je hoeft alleen maar te zeggen: “Dat zal Timmermans wel weer willen verbieden.”

Dat is het tragische: wie ideeën heeft, visie toont, en een alternatief aandraagt, wordt afgerekend alsof hij al verantwoordelijk is voor de huidige staat van het land. Terwijl partijen die de boel wél jarenlang hebben bestuurd – en dus daadwerkelijk verantwoordelijk zijn voor de wooncrisis, de stikstofimpasse, het vastgelopen asielbeleid en de verslechtering van de publieke sector – wegkomen met loze beloften en rancuneuze retoriek.

De Haat als Strategie

En laten we eerlijk zijn: de haat is deels ook strategisch. Het framen van Timmermans als de grote bedreiging houdt de eigen achterban warm. Je hebt een vijand nodig om jezelf te positioneren als redder. Die vijand moet herkenbaar zijn, sprekend, uitgesproken. Timmermans is links, ambitieus en niet bang voor confrontatie – precies de eigenschappen die hem in deze tijd tot een mikpunt maken.

Waar vroeger politici op inhoud werden bekritiseerd, gaat het nu om beeldvorming en sentiment. En daarin is haat een effectief wapen. Timmermans is niet alleen tegenstander, hij wordt voorgesteld als gevaar. Iemand die ‘jouw Nederland’ wil afpakken. Iemand die ‘de boeren kapotmaakt’, ‘auto’s verbiedt’ of ‘de gewone man uitmelkt’. Allemaal gebaseerd op halve waarheden, uit hun context gehaalde uitspraken of ronduit verzinsels.

De Ironie van Democratie

En toch blijft de ironie pijnlijk helder: juist diegene die nooit de kans kreeg om te regeren, wordt nu al afgerekend alsof hij faalde. Terwijl partijen als PVV, die wel degelijk faalden in hun verantwoordelijkheden, zich opnieuw opwerpen als de redders des vaderlands – zonder ooit verantwoording af te leggen.

Het zegt iets over hoe politiek vandaag werkt. Niet wie regeert, maar wie het beste weet te framen, wint de strijd om de publieke opinie. Niet daadkracht, maar beeldvorming. Niet ervaring, maar boosheid.

Slot

Of je nu voor of tegen Frans Timmermans bent, voor of tegen GroenLinks/PvdA, het moet een ongemakkelijke waarheid zijn: zij dragen de lasten van de macht zonder hem ooit gehad te hebben. En dat maakt deze politieke tijd niet alleen onrechtvaardig, maar ook gevaarlijk. Want als haat belangrijker wordt dan verantwoordelijkheid, dan creëren we een democratie waarin niemand nog durft te besturen – behalve zij die geen verantwoordelijkheid nemen.

En wie dat ooit een keer wél durfde te doen – en faalde – komt er in deze verwrongen werkelijkheid nog het beste vanaf.