Column: Nederland zonder de EU – een sprong in het diepe

Een politieke droom voor sommigen, een nachtmerrie voor anderen: het idee dat Nederland de Europese Unie de rug toekeert. “Nexit”, zoals het in de volksmond vaak genoemd wordt, roept zowel gevoelens van vrijheid als van angst op. Want wat zou er écht gebeuren als Nederland uit de EU zou stappen? Welke gevolgen zijn er voor onze economie, onze boeren, onze export, de industrie en voor iets basaals als de munt in onze portemonnee?

Inhoud

De eerste stap: een breuk met Brussel

Een vertrek uit de EU is niet eenvoudig. Artikel 50 van het EU-verdrag schrijft voor dat een lidstaat twee jaar de tijd krijgt om zijn vertrek te regelen, maar de praktijk zoals bij het Verenigd Koninkrijk, leert dat dit proces veel langer kan duren. Gedurende die tijd moeten talloze verdragen, handelsafspraken, en financiële verplichtingen opnieuw bekeken worden. Nederland zal opnieuw moeten bepalen welke wetgeving nog geldt, en welke EU-regels verdwijnen.

Daarmee komt de eerste onzekerheid: bedrijven weten niet waar ze aan toe zijn, investeerders wachten af en consumenten worden terughoudender. Economische onzekerheid vertaalt zich doorgaans in minder groei en meer inflatie.

Economie en export: het kloppend hart van Nederland

Nederland is een handelsland pur sang. Meer dan 70% van onze export gaat naar EU-landen, met Duitsland, België en Frankrijk als belangrijkste partners. Bij een vertrek uit de EU vervallen de automatische voordelen van de interne markt: vrij verkeer van goederen, diensten, kapitaal en personen.

Dat betekent douanecontroles, mogelijke invoerrechten en langere wachttijden bij de grens. Voor grote bedrijven zoals ASML, Philips of Unilever is dit een flinke klap, want hun productie- en leveringsketens zijn nauw verweven met die van andere EU-landen. Ook voor de Rotterdamse haven, die fungeert als toegangspoort tot Europa, zouden wachttijden en douanekosten funest kunnen zijn.

De export krimpt, de concurrentiepositie verzwakt, en Nederland wordt minder aantrekkelijk als vestigingsland.

Boeren en de agrarische sector

Nederlandse boeren zijn voor hun bestaan afhankelijk van de EU. Het Europese landbouwbeleid (GLB) voorziet in subsidies, inkomenssteun en exportvoordelen. Bij een Nexit verdwijnen die voorzieningen. Boeren zullen zonder de EU-markt te maken krijgen met invoerheffingen, exportbeperkingen en strengere controles bij het leveren van vlees, zuivel, groenten en fruit aan EU-buurlanden.

De Nederlandse agrarische sector – nu een van de grootste exporteurs ter wereld – zou daardoor in de problemen komen. Zonder EU-afzetmarkt zou de export fors dalen, terwijl de productiekosten nauwelijks afnemen. De kans is groot dat boerenbedrijven massaal moeten stoppen, of dat de overheid miljarden euro’s extra moet uittrekken om de sector overeind te houden.

Industrie en werkgelegenheid

De industrie is net zo verweven met de EU-markt als de landbouw. Van machinebouw tot chemische industrie: veel producten zijn halffabricaten die de grens meerdere keren passeren voordat ze bij de consument terechtkomen. Nieuwe handelsbarrières zorgen niet alleen voor hogere prijzen, maar ook voor verlies aan werkgelegenheid.

Bedrijven die sterk afhankelijk zijn van export, zoals in de hightech-sector of de voedingsindustrie, zullen mogelijk hun productie verplaatsen naar een EU-land om hun markten te behouden. Dit kost Nederland banen en economische slagkracht.

Inflatie: de verborgen rekening

Een Nexit zou onvermijdelijk leiden tot hogere prijzen. Importgoederen worden duurder door douanekosten en een mogelijk zwakkere munt (daarover later meer). Producten uit Duitsland of Frankrijk, die nu vrij binnenkomen, worden belast met invoerrechten. Dit drijft de inflatie op, wat de koopkracht van burgers aantast.

Daarnaast neemt de volatiliteit van de financiële markten toe. Beleggers zullen Nederland risicovoller vinden, waardoor de rente op staatsleningen stijgt. De hypotheekrente, autoleningen en andere kredieten worden duurder. Het “onzichtbare prijskaartje” van een vertrek wordt zo voelbaar in de portemonnee van iedere Nederlander.

De munt: terug naar de gulden?

Een Nexit betekent ook afscheid nemen van de euro. De vraag is dan: wat komt ervoor in de plaats?

Optie één is een terugkeer naar de gulden. Maar een nieuwe nationale munt heeft grote risico’s. De gulden zou waarschijnlijk zwakker zijn dan de euro, omdat Nederland een kleinere, kwetsbaardere economie heeft. Dit maakt import duurder (olie, gas, technologie), terwijl export misschien goedkoper wordt. Maar omdat Nederland zo verweven is met Europa, weegt dat voordeel niet op tegen de nadelen.

Optie twee is de gulden koppelen aan een sterke munt, bijvoorbeeld de Duitse euro of de Amerikaanse dollar. Maar dat betekent dat Nederland nauwelijks nog monetaire onafhankelijkheid heeft: de rente en wisselkoersen worden bepaald door anderen.

Optie drie zou zijn dat Nederland probeert in een muntunie met bijvoorbeeld Scandinavië of België te stappen, maar dat lijkt politiek onrealistisch.

Kortom: de muntkwestie alleen al is een gigantische bron van onzekerheid.

Handelsakkoorden: jaren onderhandelen

De EU is niet alleen een interne markt, maar ook een internationale speler. Dankzij de EU heeft Nederland toegang tot meer dan 70 vrijhandelsakkoorden met landen buiten Europa, van Canada tot Japan. Bij een Nexit vallen al deze akkoorden weg. Nederland zal opnieuw, als klein land, eigen akkoorden moeten onderhandelen.

Dit proces kost jaren, zo niet decennia. De EU deed er bijvoorbeeld zeven jaar over om het handelsakkoord CETA met Canada af te ronden. Nederland zal, zonder de economische slagkracht van de EU, een veel zwakkere onderhandelingspositie hebben. Grote landen als de VS of China zullen weinig haast maken om met Nederland aparte afspraken te sluiten.

Zonder akkoorden vervallen veel handelsvoordelen en wordt exporteren duurder en ingewikkelder.

Politieke en maatschappelijke gevolgen

Een vertrek uit de EU raakt niet alleen de economie, maar ook de samenleving. Het vrije verkeer van personen komt onder druk te staan. Nederlanders die in Duitsland of België werken of studeren, krijgen te maken met visa en werkvergunningen. Jongeren verliezen hun recht op Erasmus-beurzen. Gepensioneerden die in Spanje wonen, zullen hun verblijf moeten heronderhandelen.

Ook internationaal verliest Nederland invloed. Waar we nu via Brussel meepraten over wereldwijde handelsregels, milieustandaarden en geopolitiek, zullen we als klein land minder gewicht in de schaal leggen.

De grote vraag: is het het waard?

Voorstanders van een Nexit benadrukken vaak dat Nederland “meer soevereiniteit” krijgt. We zouden weer zelf kunnen beslissen over onze grenzen, onze regels en ons geld. Maar daartegenover staan forse economische en maatschappelijke risico’s.

De realiteit is dat Nederland sinds de 17e eeuw altijd heeft gevaren op internationale samenwerking en handel. Juist als klein land hebben we de bescherming en de voordelen van een grotere markt nodig. Buiten de EU worden we een speler van de tweede rang.

Conclusie: een sprong in het diepe zonder vangnet

Een Nexit klinkt voor sommigen als bevrijding, maar in werkelijkheid betekent het een sprong in het diepe zonder vangnet. De gevolgen voor de export, de boeren, de industrie en de koopkracht van gewone Nederlanders zijn groot en vaak negatief.

Zeker: er zijn scenario’s denkbaar waarin Nederland als zelfstandig land nieuwe kansen vindt. Maar de overgangsperiode van onzekerheid, inflatie, kapitaalvlucht en handelsachterstand zou waarschijnlijk decennia duren.

De vraag is dan niet alleen: kan Nederland buiten de EU? Maar ook: wil Nederland die prijs betalen?