Er is iets merkelijks gaande in ons publieke debat: uitspraken worden steeds minder getoetst op waarheid, maar des te harder verdedigd, mits ze aansluiten bij wat een deel van de samenleving wil horen. In die sfeer voelt Geert Wilders zich duidelijk thuis. Terwijl politici altijd op een zekere rekbaarheid van feitelijkheid mogen rekenen (interpretaties, nuance, prognoses), is Wilders’ patroon – in woord- én daden – dat hij wetenschappelijk of feitelijk verifieerbare beweringen presenteert als onweerlegbare waarheden. De schade daarvan is groot: misverstanden worden bevestigd, polarisatie groeit, vertrouwen in media en instituties daalt.

Misleidende aantallen en generalisaties

Neem de uitspraak “60 procent van de Marokkaanse jongeren is voor hun 23e in contact gekomen met de politie.” Wilders herhaalt dergelijke cijfers, maar meerdere factchecks wezen uit dat deze bewering onjuist of althans misleidend is. Zo wordt hij veroordeeld voor het veralgemenen van ‘jongeren’ terwijl cijfers vaak alleen betrekking hebben op jongens. De cijfers waarop hij zich baseert – bijvoorbeeld van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) – worden vervolgens breder getrokken dan terecht is.

Een ander voorbeeld: Wilders claimt dat er “elk jaar honderdduizend mensen uit moslimlanden bijkomen” in Nederland. Factcheckers vinden dat er iets van waarheid zit in de aantallen migranten uit voornamelijk moslimlanden, maar dat de uitspraak misleidend is omdat terugkeer, vertrek, en andere migratiebewegingen buiten beschouwing worden gelaten. De context ontbreekt om de uitspraak als “waar” te kunnen accepteren zoals hij die presenteert.

Relativisering en weglating van nuance

Veel van Wilders’ uitspraken zitten vol met stelligheden die bijna geen nuance dulden: over de islam als religie, over moslims als groep, over cultuurverandering, over criminaliteit. Bijvoorbeeld: zijn uitspraak “er bestaat geen gematigde islam”. Geleerden uit religiestudies en islamologie hebben in open brieven herhaaldelijk aangegeven dat dit onjuist is, en een bewering zonder factual basis die wetenschappelijk onderbouwd is. Het reduceert een complexe religie tot een monoliet van extremisme.

Ook wat betreft criminaliteit: Wilders stelt vaak dat “criminele Marokkanen” bovenaan staan in lijsten van criminaliteit en uitkeringsafhankelijkheid, en gebruikt dat als rechtvaardiging voor zijn beleid of retoriek. Maar de data waarop hij zich beroept worden vaak selectief gebruikt: percentages zijn niet vergeleken met groepen buiten Marokkaanse afkomst, de context (socio-economische situatie, discriminatie, etc.) ontbreekt vaak, en het woordgebruik suggereert dat ‘Marokkanen’ als zodanig een criminogene groep zijn.

Uitspraken die juridische consequenties kregen

Er zijn gevallen waarin Wilders’ woorden niet alleen omstreden waren, maar ook juridisch zijn teruggefloten. Bijvoorbeeld de uitspraak “Minder Marokkanen” uit 2014. Die leidde tot veroordeling wegens groepsbelediging. Het komt niet vaak voor dat woorden zó expliciet worden bestraft – het wijst erop dat hij bewust grenzen opzoekt of overschrijdt, en dat hij weet welke effecten zijn woorden hebben, maar toch doorgaat.

Wat zijn de gevolgen?

De leugens, de halve waarheden, de overdrijvingen: ze polariseren. Ze voeden wantrouwen tegen media, tegen wetenschap, tegen instituties. Voor mensen zonder toegang tot nuance, of zonder tijd om zelf uit te zoeken wat feit is, vormen deze uitspraken brandstof voor wanopvattingen. Ze dragen bij aan spanningen tussen groepen, aan slachtofferschap, aan een mentaliteit van “zij tegen wij”.

Politici horen verantwoording af te leggen; bestaansrecht hebben ze deels door de legitimiteit die feiten bieden. Wanneer die legitimiteit steeds wordt ondergraven, is de democratie zelf in gevaar. Niet alleen door leugens van het kamp Wilders, maar door het klimaat dat hij mede heeft helpen scheppen: dat waarheidsvinding een optie wordt, geen verplichting.

Waarom hij ermee wegkomt

Er zijn meerdere redenen waarom Wilders ondanks al dit risico slaagt:

1. Politiek-cultureel klimaat: Een sfeer waarin kritisch denken en nuance zijn gedegradeerd, of als elitair worden gezien.
2. Echo’s in de media: Uitspraken worden breed herhaald, vaak zonder stevige factcheck; de nuance verdwijnt.
3. Emotie als wapen: Getroffen mensen, verontwaardiging, angst – zulke emotie spreekt aan, en emotie prikkelt beter dan statistiek.
4. Cognitieve biases: Confirmatiebias – als je al vindt dat er problemen zijn met immigratie of islam, dan vallen losse foute uitspraken je minder op, of je corrigeert ze niet.

Uitgebreide factcheck — Geert Wilders

1) “Minder Marokkanen” — strafrechtelijke uitkomst en betekenis

Wat hij zei / deed: tijdens de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen 2014 riep Wilders luid “Minder Marokkanen!” — een expliciet gericht statement op een etnische groep.
Wat gebeurde juridisch: het Openbaar Ministerie startte een strafzaak. In première vonnis en in hoger beroep oordeelden rechters dat het om groepsbelediging ging; Wilders werd schuldig bevonden maar kreeg geen straf opgelegd. De uitspraak is meerdere keren door rechtbanken behandeld en is ook vastgelegd in rechterlijke uitspraken.
Beoordeling: de juridische conclusie is duidelijk: de uitspraak was strafbaar als groepsbelediging. Dat zegt niets over alle politieke of inhoudelijke meningen die hij verder heeft, maar wél dat deze specifieke uiting wettelijk onaanvaardbaar werd geacht.

2) Cijfers over “Marokkaanse jongeren” en contact met politie (bv. de oft-citeerde ~60%)

Wat hij zegt: Wilders gebruikt regelmatig statistieken over (Marokkaanse) jongeren en criminaliteit om te stellen dat een groot deel vóór het 23e levensjaar met politie in aanraking komt.
Wat de checkers vinden: factcheckers en onderzoekers (o.a. Nieuwscheckers en andere lokale factcheck-initiatieven) tonen dat dergelijke cijfers vaak uit context zijn gehaald, verkeerd gegeneraliseerd (bijv. jongens vs. jongeren), of gebaseerd op selectieve interpretatie van beschikbare statistieken. Soms worden cijfers uit oudere of kwalitatief andere onderzoeken gebruikt zonder correctie voor leeftijd, geslacht of relatieve bevolkingsgrootte. Kortom: de claims bevatten een kern van cijfers maar worden door Wilders zó gepresenteerd dat ze misleidend uitpakken.
Beoordeling: vaak misleidend of waarheidsgehalte hangt van nuance. Als een politicus een percentage noemt zonder bron + zonder demografische context, is dat in de praktijk onbetrouwbaar.

3) “Er bestaat geen gematigde islam” (en vergelijkbare generalisaties over religie)

Wat hij zei: Wilders heeft herhaaldelijk gesteld dat ‘er geen gematigde islam bestaat’ en heeft het islamitische geloof structureel geframed als een homogene, incompatibele ideologie.
Wat deskundigen en media zeggen: academici, religiewetenschappers en meerdere journalistieke analyses wijzen erop dat deze uitspraak feitelijk ontoereikend en misleidend is: de islam is zowel theologisch als sociaal divers, met brede stromingen en variatie in interpretatie en praktijk. Analyse in langere stukken en dossiers plaatst Wilders’ uitspraken in de context van politieke framing en simplificatie.
Beoordeling: onhoudbaar als algemene wetenschappelijke uitspraak; politiek retorisch wel doeltreffend maar feitelijk te simplistisch en misleidend.

4) Valse of misleidende beeld- en audiovisuele claims (bv. gemanipuleerde tweets, oude video’s gepresenteerd als nieuw)

Wat hij of zijn campagneteam deden: meerdere keren zijn beelden of fotografie op social media geplaatst of gedeeld die later als verdraaid, misleidend of onjuist bleken te zijn — denk aan een gemanipuleerde foto van een politieke tegenstander en video’s die uit context werden gedeeld. Nieuwsmedia en internationale outlets hebben zulke gevallen gedocumenteerd.
Beoordeling: er zijn gedocumenteerde gevallen waarin visuals of video’s werden gedeeld die misleidend waren; dat maakt niet ieders uitspraak per se onwaar, maar toont een patroon van desinformatiepraktijken in sommige communicatiemomenten.

5) Claims over status als ‘PM-elect’ of snelle beleidsfeiten na verkiezingen (misinformatie na 2023)

Wat online circuleerde: na de verkiezingen van november 2023 doken berichten op die Wilders direct als ‘premier’ of ‘PM-elect’ bestempelden of beelddoeken toonden alsof nieuwe bevoegdheden al golden.
Wat factcheckers zeiden: die berichten missen context: in Nederland moet een winnaar eerst een coalitie vormen; winnen van zetels = niet automatisch premierschap. Reuters/andere factcheckers wezen dit expliciet terug.
Beoordeling: misleidend; politieke realiteit (coalitievorming) werd genegeerd.

Overkoepelende conclusie — patronen, niet alleen incidenten

• Patroon van retoriek: Wilders combineert stellig taalgebruik met selectieve cijfers en krachtige beelden. Dat werkt politiek, maar maakt veel uitspraken kwetsbaar voor factchecks. Dit is aantoonbaar: juridische veroordeling (Minder Marokkanen), meerdere factchecks op data-uitspraken, en geconstateerde gevallen van misleidende media-content.
• Niet alles is zomaar ‘leugen’: soms citeert hij reële cijfers maar zonder relevante context of juistheid (selectieve weergave). Soms zijn uitspraken retorisch overdreven, soms juridisch strafbaar, soms — daar is bewijs voor — letterlijk onjuist of misleidend.
• Wat de kiezer en media moeten doen: altijd bronvermelding eisen, onafhankelijk controleren (CBS, SCP, wetenschappelijke publicaties), en onderscheid maken tussen retorische claims en verifieerbare feiten.

Gebruikte bronnen

• NOS — verslag en nieuwsbericht over het ‘Minder Marokkanen’-proces en uitspraak. NOS
• Uitspraken Rechtspraak (ECLI) — formele registraties van rechterlijke uitspraken in zaken tegen Wilders. Rechtspraak
• Nieuwscheckers / factcheck-portalen — analyse van Wilders’ cijfers over criminaliteit onder Marokkaanse jongeren en contextuele correcties. nieuwscheckers.nl
• Reuters fact check — misinfo na verkiezingen (claim dat Wilders automatisch PM zou zijn). Reuters
• Al Jazeera / internationaal persarchief — documentatie van gevallen waar Wilders beelden/tweets met onjuiste beweringen plaatste (bv. gemanipuleerde foto). Al Jazeera
• Brookings / Guardian / AP — achtergrondartikelen over Wilders’ retoriek, politiek profiel en reacties van experts. Brookings+2The Guardian+2