Nederland heeft altijd een reputatie gehad als een land van overleg, redelijkheid en compromis. De beroemde poldercultuur waar met eindeloos vergaderen alle partijen werden gebracht, werd vaak geprezen als exportproduct. Maar wie de actualiteit van de afgelopen tien jaar volgt, ziet hoe dat model steeds meer onder druk staat. De toon in het publieke debat verhardt. Discussies worden niet langer gevoerd op argumenten, maar op emoties. Tegenstanders worden niet alleen weersproken, maar gedehumaniseerd.
Opvallend is dat deze verharding niet alleen te zien is aan de rechterkant van het politieke spectrum, waar populisten en extreemrechtse partijen gretig gebruik maken van scheldkanonnades, complottheorieën en beledigingen. Ook aan de linkerkant zien we een radicalisering: demonstraties die vreedzaam beginnen, eindigen steeds vaker in agressie, geweld en vernielingen.
In dit stuk belicht ik beide kanten. Hoe extreemrechts zich manifesteert in onbeschofte retoriek in debatten, hoe extreemlinks zijn woede laat gelden op straat, en hoe beide stromingen meer gemeen hebben dan zij zelf zouden willen toegeven.
Inhoud
1. Extreemrechts in het debat: onbeschofte retoriek als wapen
Wie weleens het parlementaire debat volgt, weet dat sommige partijen niet uitblinken in nuance of respect. Het politieke gesprek, dat zou moeten draaien om ideeën, beleid en toekomstvisies, wordt steeds vaker gedomineerd door harde woorden.
1.1 Politieke praktijk
In Nederland zien we dit bijvoorbeeld bij figuren als Geert Wilders en Thierry Baudet. Hun toespraken bevatten niet alleen kritiek op beleid, maar ook directe persoonlijke aanvallen. Ministers worden weggezet als “landverraders”, migranten als “profiteurs” of “gelukzoekers”, en de EU als een “dictatuur”. De toon is opzettelijk polariserend, met als doel om de tegenstander niet alleen inhoudelijk te bestrijden, maar hem of haar ook moreel in diskrediet te brengen.
In debatten met andere partijen gaat het vaak niet meer over de cijfers of de inhoud, maar over framing. Een voorstel van de coalitie kan nog zo rationeel zijn, als het door extreemrechts wordt bestempeld als “zogenaamd woke”, dan wordt het automatisch verdacht. Dit is geen argumentatie, maar retorische oorlogsvoering.
1.2 Sociale media als versterker
Op sociale media wordt deze stijl nog uitvergroot. Politici verspreiden korte video’s waarin ze tegenstanders belachelijk maken, selectieve fragmenten delen of bewust provoceren. De reacties van volgers zijn vaak nog grover: scheldpartijen, bedreigingen en oproepen tot geweld zijn dagelijkse kost.
Voorbeelden uit de praktijk zijn talloos. Journalisten die kritisch schrijven over Wilders of Baudet krijgen een stortvloed aan haatmail. Wetenschappers die waarschuwen voor klimaatverandering worden uitgemaakt voor “klimaatdictators”. Zelfs gewone burgers die zich online uitspreken voor diversiteit of solidariteit kunnen rekenen op digitale intimidatie.
1.3 Strategie achter de onbeschofte stijl
Het is te simpel om te zeggen dat deze stijl alleen maar “slechte manieren” zijn. Het is een bewuste strategie. Door zich onbeschoft en hard uit te drukken, creëren extreemrechtse politici het beeld dat zij de enigen zijn die “de waarheid durven te zeggen”. Het versterkt de band met hun achterban, die vaak het gevoel heeft dat zij jarenlang niet gehoord zijn door de traditionele politiek.
Kortom: de onbeschofte toon is niet een ongeluk, maar een instrument. En juist dát maakt het gevaarlijk.
2. Extreemlinks op straat: agressieve demonstraties
Tegenover de verbaal agressieve stijl van extreemrechts staat de fysieke agressie die we vaak zien bij extreemlinkse bewegingen en demonstraties.
2.1 Demonstreren als democratisch recht
Laat er geen misverstand over bestaan: demonstreren is een fundamenteel recht in elke democratie. Het is essentieel dat mensen de straat op kunnen gaan om aandacht te vragen voor klimaatverandering, racisme of sociale ongelijkheid. Vreedzame protesten horen bij de kern van een open samenleving.
2.2 Waar het misgaat
Toch zien we dat sommige groepen dit recht overschrijden. Denk aan Extinction Rebellion, die in Nederland en andere Europese landen snelwegen blokkeert. Hoewel hun acties vreedzaam bedoeld zijn, leiden ze regelmatig tot agressieve confrontaties met politie en burgers die boos zijn omdat ze vaststaan in het verkeer.
Nog extremer zijn de acties van antifa-groepen. Onder het mom van “anti-fascisme” gaan zij fysiek de strijd aan met extreemrechtse betogers, maar ook met politie. Er zijn voorbeelden bekend van stenen die worden gegooid, branden die worden gesticht en winkels die geplunderd worden tijdens demonstraties.
Ook internationale voorbeelden spreken tot de verbeelding. In Duitsland en Italië zijn antifa-groepen geregeld betrokken bij zware rellen. In de VS mondde de strijd tussen extreemrechts en extreemlinks in sommige steden uit in bijna burgeroorlogachtige taferelen.
2.3 Het effect op de boodschap
Het grote probleem is dat geweld de boodschap ondermijnt. Klimaatactivisten die kunstwerken besmeuren of bedrijven vernielen, verliezen de sympathie van de brede bevolking. Hun punt dat het klimaat in crisis is raakt overschaduwd door de verontwaardiging over hun methoden.
Agressie trekt aandacht, maar niet altijd op een manier die constructief is. Sterker nog: het versterkt juist de positie van de tegenstanders, die het geweld gebruiken als bewijs dat extreemlinks gevaarlijk is.
3. Twee uitersten, één dynamiek
Hoewel extreemrechts en extreemlinks elkaars vijanden lijken, hebben ze meer gemeen dan zij willen toegeven.
3.1 Polarisatie als brandstof
Beide stromingen leven van polarisatie. Extreemrechts heeft baat bij een beeld van een samenleving die wordt bedreigd door migratie en “linkse elites”. Extreemlinks gedijt bij het idee dat kapitalisme en racisme alles doordrenken en dat de machtige elite doelbewust onderdrukt. In beide verhalen staat een vijand centraal, die koste wat kost moet worden bestreden.
3.2 Wantrouwen tegen instituties
Beide stromingen delen een diep wantrouwen tegenover instituties. Voor extreemrechts zijn dat de EU, rechters, de media. Voor extreemlinks zijn het multinationals, banken en politie. Het resultaat is hetzelfde: een ondermijning van vertrouwen in de democratische rechtsstaat.
3.3 De vicieuze cirkel
Het gevaar is dat beide extremen elkaar versterken. Extreemrechts wijst op het geweld van extreemlinks als bewijs dat zij gevaarlijk zijn. Extreemlinks wijst op de haatdragende taal van extreemrechts als bewijs dat zij bestreden moeten worden. En zo wordt de polarisatie alleen maar dieper.
4. Gevolgen voor de samenleving
De gevolgen van deze dubbele radicalisering zijn groot.
- Het midden verdwijnt uit beeld. De meerderheid van Nederlanders die wél in dialoog wil gaan, wordt overschreeuwd door de extremen.
- Het vertrouwen in democratie neemt af. Burgers krijgen het gevoel dat politiek alleen nog maar schreeuwen is of dat protest altijd met geweld gepaard gaat.
- De kloof groeit. Groepen burgers komen tegenover elkaar te staan, niet als medeburgers met verschillende opvattingen, maar als vijanden.
5. Hoe verder?
De vraag is: hoe keren we dit tij?
- Herwaardering van fatsoen. Politici en media moeten het belang van beschaving in discussies actief benadrukken. Fatsoen is geen zwakte, maar een kracht.
- Ruimte voor vreedzaam protest. Demonstreren moet altijd kunnen, maar grenzen moeten bewaakt worden tegen geweld en vernieling.
- Mediawijsheid en kritische burgers. Burgers moeten leren om door de schreeuw heen te kijken en zich niet te laten meeslepen door de extremen.
- Sterke instituties. Rechters, politie en onafhankelijke media moeten pal blijven staan, juist omdat zij de democratische rechtsstaat beschermen.
Conclusie
Extreemrechts laat in debatten zien hoe onbeschofte taal kan worden gebruikt als wapen. Extreemlinks toont in demonstraties hoe agressie een boodschap kan ondermijnen. Beide stromingen presenteren zich als elkaars vijand, maar zijn in hun strategie opvallend gelijk: polariseren, intimideren en ondermijnen.
Voor Nederland is de uitdaging niet om de extremen te laten verdwijnen die zullen er altijd zijn maar om te zorgen dat zij niet de toon zetten. De toekomst van de democratie ligt in handen van de grote meerderheid die wél gelooft in respect, dialoog en vreedzaam protest.
Want beschaving is niet de afwezigheid van conflict, maar het vermogen om conflicten te hanteren zonder de ander tot vijand te maken.
Ontdek meer van MAYONAISE
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
