Extremisme in Nederland: Wanneer zijn we zo boos geworden?

Ik weet niet precies wanneer het is begonnen. Was het tijdens de vluchtelingencrisis? Of toch toen corona onze huiskamers binnendrong en de wereld op slot ging? Wat ik wel weet, is dat de toon in Nederland is veranderd. We zijn harder geworden, wantrouwiger, en op sommige plekken ronduit vijandig. Het toenemende extremisme in Nederland maakt me bezorgd – niet alleen om de samenleving, maar ook om mezelf.

Ik merk het in gesprekken met vrienden. Waar we vroeger konden twisten over politiek en daarna samen bier dronken, merk ik nu een ongemakkelijke spanning zodra het onderwerp afwijkt van het veilige: voetbal of Netflix. Opeens is de ander niet gewoon iemand met een andere mening, maar een tegenstander. Soms zelfs een vijand.

De normalisering van extremisme

Wat me nog meer verontrust, is hoe snel extreme opvattingen genormaliseerd lijken te worden. Wat vroeger ondenkbaar was om hardop te zeggen, klinkt nu zonder gêne in talkshows, op sociale media en zelfs in de Tweede Kamer. Het lijkt alsof extremisme in Nederland een nieuw soort legitimiteit heeft gekregen. Niet meer beperkt tot de randen van het internet of obscure zaaltjes – het zit in onze instituties, in onze straten, en soms zelfs aan de eettafel.

En het is niet alleen het rechts-extremisme dat groeit. Ook aan de andere kant van het spectrum zie ik radicalisering. Links-extremisten die geen ruimte meer willen geven aan debat, die menen dat wie niet 100% met hen mee praat, automatisch de vijand is. De polarisatie is zo sterk dat het midden steeds leger wordt. Wie nuance zoekt, wordt weggehoond. Wie vrede probeert te stichten, wordt verdacht gemaakt.

Sociale media als katalysator

Ik denk vaak na over de rol van sociale media in dit alles. Een onschuldige tweet kan uitgroeien tot een digitale lynchpartij. Algoritmes schotelen ons steeds dezelfde denkbeelden voor, en het gevolg is een bubbel waarin onze eigen mening steeds radicaler klinkt – juist omdat niemand meer tegenspreekt. We zijn niet aan het praten, we zijn aan het roepen. En we luisteren alleen naar mensen die al hetzelfde roepen als wij.

Wat begon als een belofte van verbondenheid – het internet als marktplaats van ideeën – is veranderd in een arena vol haat, misinformatie en complotten. Geen wonder dat het extremisme in Nederland groeit. We hebben het er zelf naartoe geleid.

Politieke verantwoordelijkheid

De politiek draagt hierin een grote verantwoordelijkheid. Te lang is er weggekeken. Te lang zijn zorgen van burgers afgedaan als “dom” of “populistisch”. Maar als mensen zich niet gehoord voelen, zoeken ze hun toevlucht bij degenen die wel luisteren – zelfs als dat extremisten zijn.

We moeten ons afvragen: welke rol speelt het beleid in de groeiende maatschappelijke spanningen? Waarom voelen zoveel mensen zich buitengesloten, verraden of genegeerd? Zolang we die vragen niet serieus beantwoorden, zal het extremisme in Nederland alleen maar verder groeien. En dat is een risico voor onze democratie.

Een oproep tot dialoog

Toch wil ik niet cynisch eindigen. Want ondanks alles geloof ik nog steeds in het gesprek. In luisteren in plaats van oordelen. In het verschil durven maken tussen een felle mening en haatzaaien. Tussen kritiek en ondermijning. Ik geloof dat de meerderheid van Nederland nog steeds hecht aan fatsoen, aan wederzijds respect, aan samenleven.

Maar die meerderheid moet haar stem laten horen. Niet schreeuwend, niet met de vuist omhoog – maar standvastig, met compassie en lef. Alleen zo kunnen we het tij keren. Alleen zo kunnen we voorkomen dat extremisme het nieuwe normaal wordt.

Ik weet niet precies hoe het moet. Maar ik weet wel dat het begint met de vraag: wanneer zijn we zo boos geworden? En belangrijker nog: hoe vinden we elkaar terug?