De ziel van de PVV-stemmer: woede, wantrouwen en een roep om gehoord te worden

Het is een vraag die Nederland al jaren bezighoudt: wie stemt er op Geert Wilders en zijn Partij voor de Vrijheid (PVV)? Het beeld dat vaak wordt geschetst is dat van een boze, laagopgeleide man uit de periferie, werkloos of met een onzeker baantje, die zijn frustraties botviert in het stemhokje. Maar de werkelijkheid is complexer. Achter de rode potloodstreep voor de PVV gaat een wereld schuil van sociale onzekerheid, afbrokkelend vertrouwen in de politiek en een diep gevoel van vervreemding.

In deze column duik ik de achtergronden van de PVV-stemmer: hun opleidingsniveau, sociaaleconomische situatie, politieke erfenis van thuis en vooral: wat hen drijft.

Opleidingsniveau: een kloof in kennis en kansen

Uit recent onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) blijkt dat het merendeel van de PVV-stemmers laag- of middelbaar opgeleid is. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 gaf 62% van de PVV-kiezers aan dat hun hoogste afgeronde opleiding mbo of lager was. Ter vergelijking: bij GroenLinks-PvdA lag dit percentage op slechts 19%.

Deze kloof is niet slechts een cijfermatige constatering, maar weerspiegelt een groeiend gevoel van achterstelling. Hogere opleidingen leiden vaak tot banen met meer zekerheid, hogere salarissen en meer invloed in de samenleving. PVV-stemmers ervaren juist dat hun diploma’s steeds minder waard zijn geworden. Een voormalige metaalbewerker uit Limburg verwoordde het als volgt tijdens een interview met de Volkskrant:

“Vroeger verdiende ik goed in de fabriek, maar die fabriek is weg. Nu moet ik concurreren met flexwerkers uit Oost-Europa. En de politiek? Die kijkt weg.”

Dit gevoel van economische achteruitgang en statusverlies speelt een cruciale rol. Politicologen noemen dit status politics: het idee dat mensen niet alleen strijden om inkomen, maar ook om respect en erkenning.

Werk of werkloosheid: onzekerheid als drijfveer

Het stereotype van de werkloze PVV-stemmer is maar deels waar. Volgens cijfers van het CBS heeft ongeveer 55% van de PVV-stemmers betaald werk, vaak in sectoren als logistiek, transport, zorg, schoonmaak en de bouw. Het gaat veelal om beroepen met lage lonen, flexibele contracten en weinig vooruitzicht op promotie.

Toch is er ook een bovengemiddeld aantal werklozen en arbeidsongeschikten onder de PVV-aanhang: ruim 15%, tegenover een landelijk gemiddelde van 8%. Deze groep voelt zich in het bijzonder verraden door de overheid. Het toeslagenschandaal, de langdurige wachttijden in de zorg en de hervormingen in de sociale zekerheid hebben het wantrouwen in Den Haag diep verankerd.

Belangrijker nog dan werkloosheid zelf is de dreiging van werkloosheid. Mensen met onzeker werk vrezen dat ze morgen zonder inkomen zitten. Die angst vertaalt zich in steun voor een partij die belooft “Nederlanders op de eerste plaats” te zetten.

Politieke voorkeur van de ouders: van PvdA naar PVV

De politieke erfenis van PVV-stemmers is opvallend. Veel van hen komen uit gezinnen waar vroeger op de PvdA of CDA werd gestemd. Met name de PvdA verloor in de afgelopen decennia een groot deel van haar traditionele achterban: de arbeidersklasse.

Waar de PvdA zich steeds meer richtte op hoogopgeleide stedelingen en thema’s als klimaat en diversiteit, voelden veel traditionele kiezers zich in de steek gelaten. Deze kiezers vonden in de PVV een nieuwe politieke thuisbasis. Het is veelzeggend dat in voormalige PvdA-bolwerken zoals Heerlen, Delfzijl en Emmen de PVV nu de grootste partij is.

“Mijn vader was altijd PvdA’er, maar die partij praat alleen nog maar over universiteitsmensen en milieu. Wilders praat tenminste nog over gewone Nederlanders,”
aldus een 54-jarige vrachtwagenchauffeur uit Emmen.

Deze politieke migratie van links naar radicaal-rechts is een van de meest opvallende trends in de Nederlandse politiek van de afgelopen twintig jaar.

Wat drijft de PVV-stemmer?

De vraag wat PVV-stemmers werkelijk drijft, heeft meerdere antwoorden. Toch keren enkele thema’s steeds terug:

1. Migratie en identiteit

Migratie is het centrale thema van de PVV. Veel PVV-stemmers zien immigratie als een directe bedreiging voor hun manier van leven. Het gaat hierbij niet alleen om economische concurrentie, maar vooral om culturele identiteit.

Het gevoel dat “hun Nederland” verandert, speelt een grote rol. In dorpen waar het aandeel migranten snel is gestegen, groeit de steun voor de PVV bovengemiddeld hard. Het gaat vaak om angst voor verlies van culturele normen en sociale cohesie.

2. Wantrouwen richting de overheid

Uit peilingen van het SCP blijkt dat slechts 15% van de PVV-stemmers vertrouwen heeft in de overheid, tegenover 45% gemiddeld in Nederland. Dit wantrouwen werd versterkt door schandalen zoals de gaswinning in Groningen en de toeslagenaffaire.

Voor veel PVV-kiezers is de overheid een tegenstander, geen beschermer. Het stemgedrag is daardoor niet alleen een keuze voor Wilders, maar ook een proteststem tegen “het systeem”.

3. Sociaal-economische onzekerheid

Stijgende woonlasten, dure boodschappen en een vastlopende woningmarkt maken het dagelijks leven voor veel PVV-stemmers zwaar. Vooral jongeren en jonge gezinnen voelen zich buitengesloten. Betaalbare huurwoningen zijn schaars, terwijl koopwoningen onbetaalbaar zijn.

Deze economische frustratie wordt door de PVV vertaald naar het idee dat “buitenlanders voorrang krijgen”. Hoewel dit feitelijk vaak niet klopt, is het een krachtig politiek narratief dat inspeelt op bestaansonzekerheid.

4. Een roep om respect

Misschien wel de belangrijkste drijfveer is erkenning. PVV-stemmers voelen zich genegeerd en neergezet als “dom” of “xenofoob”. Dit versterkt hun binding met Wilders, die zich presenteert als een woordvoerder van het volk tegen de elite.

Wanneer hoogopgeleide politici of media hen wegzetten als “boze witte mannen”, bevestigt dat juist hun gevoel dat niemand hen begrijpt. Wilders’ taalgebruik – direct, hard en zonder jargon – resoneert bij deze groep.

Het geografische profiel

Kaarten van verkiezingsuitslagen laten een duidelijk patroon zien: de PVV scoort hoog in krimpregio’s en buitengebieden. Denk aan Zuid-Limburg, Oost-Groningen, de Achterhoek en delen van Zeeland en Drenthe.

Dit zijn gebieden waar voorzieningen verdwijnen, zoals buslijnen, ziekenhuizen en postkantoren. Jongeren trekken weg naar de stad, waardoor ouderen achterblijven. De PVV wordt hier gezien als een partij die nog oog heeft voor “de gewone man in de provincie”.

De mythe van de “domme PVV-stemmer”

Hoewel laagopgeleiden oververtegenwoordigd zijn, is het te simpel om PVV-stemmers als “dom” af te schilderen. Er zijn ook hogeropgeleiden die uit onvrede voor de PVV kiezen.

Een groeiende groep ondernemers en zzp’ers voelt zich bijvoorbeeld in de steek gelaten door het belastingbeleid en de toenemende regeldruk. Zij zien in de PVV een partij die hun belangen durft te verdedigen, ook al zijn ze het niet met alles eens.

Conclusie: meer dan protest alleen

De PVV-stemmer is geen monolithische groep. Het zijn niet alleen boze mannen zonder baan, maar ook jonge gezinnen die worstelen met stijgende kosten, ouderen die hun buurt zien veranderen en werkenden die zich miskend voelen.

Hun stem voor Wilders is vaak zowel een protest tegen de gevestigde politiek als een roep om erkenning. Wie deze groep wil begrijpen, moet voorbij de clichés kijken en luisteren naar hun verhalen.

Want zolang hun problemen niet serieus worden genomen, blijft de PVV een krachtige politieke kracht in Nederland.

Bronnen

• Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) – Vertrouwen in de politiek 2024
• CBS – Kerncijfers werk en inkomen 2024
• Volkskrant, “Het nieuwe PVV-bolwerk: hoe Wilders de arbeidersklasse heroverde”, 15 maart 2024
• Trouw, “Van PvdA naar PVV: de stille revolutie in de provincie”, 7 juni 2024
• Ipsos, Kiesgedrag en achtergronden Tweede Kamerverkiezingen 2023