In een land dat zijn trots ontleent aan een stevig verankerde parlementaire democratie, zou je verwachten dat alle politieke partijen die deelnemen aan de Tweede Kamer in de kern ook democratisch zijn georganiseerd. Toch is er één uitzondering die keer op keer de wenkbrauwen doet fronsen: de Partij voor de Vrijheid (PVV) van Geert Wilders. Waar de VVD, PvdA, GroenLinks, CDA, SP en zelfs kleine partijen als de Partij voor de Dieren of de SGP zich laten sturen door hun leden, verenigingsstructuren en statuten, functioneert de PVV als een eenmansbedrijf.
De PVV kent geen leden. Officieel is de partij een stichting: de Stichting Groep Wilders, waarin Wilders de enige formele stem heeft. Geen partijcongressen waar leden het verkiezingsprogramma kunnen bijsturen, geen kiescommissies die de lijst samenstellen, geen ledenvergaderingen waarin bestuur en koers worden besproken. Alles ligt in handen van één man: Geert Wilders.
Inhoud
Het democratisch deficit binnen de PVV
In Nederland geldt de Wet financiering politieke partijen (Wfpp). Partijen die voldoen aan de criteria van een vereniging met leden, kunnen subsidie ontvangen, mits ze intern democratisch zijn georganiseerd. De PVV komt daar niet voor in aanmerking. Het is veelzeggend: de partij die het hardst roept over democratie en vrijheid, weigert haar eigen interne democratie vorm te geven.
Vergelijk dat eens met de SP, waar leden het recht hebben om het partijprogramma aan te passen. Of met GroenLinks, waar leden op een congres zelfs het lijsttrekkerschap kunnen bekritiseren. Zelfs in partijen met een sterke leider, zoals Forum voor Democratie of de VVD in de tijd van Mark Rutte, bestaan tenminste nog structuren die leden de mogelijkheid geven hun stem te laten horen.
Bij de PVV bestaat dit niet. De kieslijst wordt niet democratisch opgesteld maar door Wilders zelf bepaald. Wie op een verkiesbare plek komt, heeft dat niet aan een transparant proces te danken, maar aan de persoonlijke goedkeuring van de partijleider.
Voorbeelden uit de praktijk
De gevolgen van deze constructie zijn duidelijk zichtbaar. Politici die het oneens zijn met Wilders of te veel eigen initiatief tonen, verdwijnen geruisloos van het toneel. Denk aan Hero Brinkman, ooit prominent Kamerlid voor de PVV. Toen hij kritiek had op het gebrek aan interne democratie, werd zijn positie onhoudbaar en stapte hij op. Ook andere Kamerleden zijn in de loop der jaren stilletjes verdwenen omdat ze niet meer in de pas liepen.
Een ander voorbeeld is de manier waarop verkiezingsprogramma’s tot stand komen. Waar partijen als D66 of PvdA uitgebreide trajecten doorlopen met leden, experts en conferenties, presenteert Wilders telkens een kort programma – soms niet langer dan één A4’tje – dat uitsluitend door hemzelf is opgesteld. Er is geen intern debat, geen collectieve besluitvorming, enkel de wil van de partijleider.
Waarom dit problematisch is
Sommigen zullen zeggen: “De PVV-kiezers weten dit, dus wat is het probleem?” Maar juist in een parlementaire democratie doet het ertoe dat ook politieke partijen zelf democratisch functioneren. Partijen vormen immers de schakel tussen burger en parlement. Wanneer een partij in feite slechts een vehikel is voor één man, ontbreekt die brugfunctie.
Het wordt bovendien gevaarlijk wanneer zo’n partij groot wordt, zoals bij de laatste verkiezingen is gebleken. Stel dat de PVV de grootste regeringspartij zou worden: dan ligt de macht over ministers, staatssecretarissen en beleid in feite grotendeels bij Wilders zelf, zonder dat een achterban hem kan corrigeren of bijsturen. Dit staat haaks op het idee van machtenspreiding en checks and balances waar de Nederlandse democratie op drijft.
De façade van democratische retoriek
Ironisch genoeg profileert de PVV zich als de beschermer van de democratie. Wilders ageert tegen “kartelpartijen” en zegt de stem van het volk te vertegenwoordigen. Maar wie kritisch kijkt, ziet dat dit een façade is. In de praktijk vertegenwoordigt hij vooral zijn eigen opvattingen, zonder enige interne correctie of discussie.
Het ontbreken van interne democratie maakt de PVV ook kwetsbaar. Als Wilders morgen zou wegvallen, is er geen partijstructuur die zijn rol kan overnemen. Geen partijbestuur, geen leden, geen gekozen opvolgers. De PVV is niet meer dan Wilders – en zonder hem houdt de partij simpelweg op te bestaan. Dat maakt de partij niet alleen ondemocratisch, maar ook instabiel en onbetrouwbaar als factor in de Nederlandse politiek.
Een vergelijking met andere partijen
Het contrast wordt nog duidelijker in vergelijking. Neem de VVD: daar kiezen leden een partijvoorzitter en worden congresbesluiten soms tegen de zin van de fractie aangenomen. Bij de PvdA moesten lijsttrekkers in het verleden aftreden na druk van de leden. GroenLinks en D66 laten leden zelfs via digitale platforms stemmen over koerswijzigingen.
Zelfs partijen die sterk om één leider draaien – zoals Forum voor Democratie met Thierry Baudet – hebben officieel nog leden die inspraak kunnen uitoefenen. Bij FvD kunnen leden congresresoluties indienen en stemrecht uitoefenen. Dat maakt de PVV uniek in haar gesloten karakter.
De verantwoordelijkheid van het parlement
De vraag rijst: hoe kan het dat een partij zonder interne democratie gewoon deelneemt aan de Tweede Kamer en invloed uitoefent op de koers van het land? De Grondwet stelt weliswaar dat iedereen een partij kan oprichten, maar de praktijk dwingt ons na te denken over de legitimiteit van een partij die zichzelf onttrekt aan alle interne checks.
Sommigen hebben voorgesteld om interne democratie verplicht te stellen voor partijen die meedoen aan verkiezingen. Tot nu toe is daar geen meerderheid voor, deels omdat dit botst met de vrijheid van vereniging. Toch blijft de PVV een bijzondere casus die laat zien waar de grenzen van die vrijheid botsen met de beginselen van democratische representatie.
Conclusie
De PVV is geen democratische partij. Het is een stichting met één man aan het roer, zonder leden, zonder intern debat, zonder correctiemechanismen. In een democratisch bestel mag dat, maar het stelt ons wel voor een ongemakkelijke spiegel. Willen we dat een partij die zelf geen democratie kent, bepalend kan zijn voor de democratie van ons allemaal?
Zolang Wilders de PVV volledig in zijn greep houdt, is het antwoord helder: de Partij voor de Vrijheid is in wezen geen partij, maar een eenmansbeweging. En dat is een fundamenteel risico voor de democratische cultuur in Nederland.
Bronnen
- Kiesraad, Partijen en interne democratie
- NRC Handelsblad, PVV is geen partij maar een stichting (2010)
- De Volkskrant, Hero Brinkman: “De PVV is niet democratisch” (2012)
- Parlement.com, Organisatie en financiering van politieke partijen
- Trouw, Wilders’ partij zonder leden (2017)
Ontdek meer van MAYONAISE
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
